هیپوکامپ چیست ؟

هیپوکامپ (Hippocampus) یکی از بخش‌های مهم مغز است که در لوب گیجگاهی داخلی (temporal lobe) قرار دارد

هیپوکامپ در هر دو نیمکره‌ی مغز وجود داره (هیپوکامپ چپ و راست). داخل لوب گیجگاهی داخلی قرار گرفته و وقتی بهش نگاه می‌کنن، شبیه یک اسب دریایی کوچک یا مارپیچ دیده میشه.

کارکردهای اصلی هیپوکامپ: +حافظه (Memory): وقتی تجربه یا اطلاعاتی رو یاد می‌گیری، اول در حافظه‌ی کوتاه‌مدت ذخیره میشه. هیپوکامپ مثل یک "پل" عمل می‌کنه و این اطلاعات رو به حافظه‌ی بلندمدت منتقل می‌کنه. بدون هیپوکامپ، آدم می‌تونه چیزهای گذشته رو به یاد بیاره، اما توانایی ساختن خاطرات جدید رو از دست میده (این حالت بهش می‌گن آمنزی آنتروگراد). +نقشه‌برداری فضایی (Spatial Navigation): هیپوکامپ مثل یک GPS مغز عمل می‌کنه. وقتی توی شهر حرکت می‌کنی، مسیرها رو به یاد می‌سپری و دوباره می‌تونی همون مسیر رو پیدا کنی. در حیوانات هم این نقش خیلی پررنگه (مثلاً موش‌ها وقتی در ماز حرکت می‌کنن، فعالیت سلول‌های هیپوکامپ به شکل نقشه‌ی فضایی ثبت میشه). +پردازش احساسات (Emotional regulation): چون با آمیگدالا (مرکز احساسات به‌ویژه ترس) در ارتباطه، به تنظیم ارتباط حافظه با هیجان‌ها کمک می‌کنه. مثلاً وقتی یه خاطره‌ی ترسناک رو به یاد میاری، هیپوکامپ و آمیگدالا با هم فعال میشن

آسیب به هیپوکامپ چه پیامدهایی داره؟ آلزایمر: اولین بخش‌هایی که تخریب میشه، هیپوکامپه → نشونه‌ی اولیه: فراموش کردن مکان‌ها و خاطرات اخیر. استرس مزمن: سطح بالای هورمون کورتیزول باعث کوچک شدن هیپوکامپ میشه → مشکلات حافظه و افسردگی. صرع لوب گیجگاهی: تشنج‌ها اغلب از هیپوکامپ شروع میشن. آسیب مغزی (حوادث/ضربه): می‌تونه باعث از دست دادن توانایی ساختن خاطرات جدید بشه

داستان H.M. (Henry Molaison) هنری در کودکی دچار صرع شدید بود. تشنج‌ها زندگیش رو مختل کرده بودن. در سال 1953 (وقتی حدود 27 سال داشت)، پزشکان تصمیم گرفتن برای درمان صرع، بخش‌هایی از لوب گیجگاهی داخلی رو بردارن، که شامل هیپوکامپ دو طرفه هم می‌شد. ✨ نتیجه عمل: تشنج‌هاش کمتر شد، اما… یک عارضه خیلی عجیب پیدا کرد: دیگه نمی‌تونست خاطرات جدید بسازه (آمنزی آنتروگراد). یعنی اگر با کسی آشنا می‌شد، چند دقیقه بعد اون فرد رو فراموش می‌کرد. اما خاطرات قدیمی (قبل از عمل) و مهارت‌هایی مثل دوچرخه‌سواری یا حل پازل رو یادش می‌موند. 🔹 اهمیت علمی: پزشکان فهمیدن که هیپوکامپ برای ذخیره خاطرات جدید ضروریه، اما خاطرات قدیمی و مهارت‌ها در جاهای دیگه‌ی مغز نگهداری می‌شن. این کشف باعث شد دانشمندان کل نقشه‌ی حافظه‌ی مغز رو بهتر بشناسن.

+نمونه‌های دیگه: آلزایمر: بیماران در مراحل اولیه، چون هیپوکامپ آسیب می‌بینه، مکان‌ها رو گم می‌کنن یا مکالمات اخیر رو فراموش می‌کنن. استرس طولانی‌مدت: تحقیقات روی سربازان یا افرادی که PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) دارن نشون داده که هیپوکامپ کوچیک‌تر میشه و مشکلات حافظه ایجاد می‌کنه. تجربه‌های روزمره: حتی در افراد سالم هم، وقتی خواب کافی نداشته باشیم یا تحت استرس باشیم، فعالیت هیپوکامپ ضعیف میشه → باعث فراموشی یا ضعف یادگیری میشه. +نکته‌ی جالب: هیپوکامپ از معدود بخش‌های مغزه که حتی در بزرگسالی هم می‌تونه سلول‌های عصبی جدید (نورون) بسازه. این ویژگی بهش انعطاف میده تا یادگیری و حافظه حتی در سنین بالا هم ادامه داشته باشه (البته با سرعت کمتر).