پلاسیبو، قدرت باور در درمان

گاهی اوقات فقط با این باور که «این دارو خوبم می‌کند»، بدنمان واقعا واکنش نشون می‌دهد، حتی اگر آن دارو فقط یک قرص قند باشد! این پدیده‌ی جالب و علمی، همان چیزی است که آن را پلاسیبو می‌نامند.

گاهی در دنیای پزشکی، پدیده‌هایی رخ می‌دهند که انسان را شگفت‌زده می‌کنند. یکی از این پدیده‌ها «اثر پلاسیبو» است. این اثر نشان می‌دهد که باور و ذهن انسان می‌توانند چنان تأثیرگذار باشند که حتی بدون استفاده از داروهای واقعی، علائم بیماری کاهش یافته یا فرد احساس بهبودی کند. در واقع، پلاسیبو نوعی درمانِ بی‌درمان است؛ یعنی بدون آن‌که واقعاً دارویی مصرف شده باشد، بدن واکنشی مثبت از خود نشان می‌دهد. اما این پدیده دقیقاً چیست؟ چگونه کار می‌کند؟ و چرا در دنیای پزشکی تا این اندازه اهمیت دارد؟

کلمه‌ی «پلاسیبو» (Placebo) از زبان لاتین آمده و به معنای «خوب خواهم شد» است. در پزشکی، به هر ماده، دارو یا روش درمانی ای که ظاهر درمان دارد ولی هیچ ترکیب شیمیایی مؤثر و فعال در آن وجود ندارد، پلاسیبو گفته می‌شود. مثلاً یک قرص ساده از شکر، یا تزریق آب‌نمک، اگر به شکلی ارائه شود که بیمار تصور کند داروی واقعی است، یک پلاسیبو به شمار می‌رود. در ظاهر، این مواد هیچ تأثیر علمی یا شیمیایی ندارند، اما در واقع ممکن است تأثیر روانی بسیار بزرگی روی فرد بگذارند. نکته‌ی جالب اینجاست که گاهی بیماران پس از دریافت پلاسیبو، واقعا بهبود پیدا می‌کنند. این پدیده به عنوان «اثر پلاسیبو» شناخته می‌شود.

اثر پلاسیبو زمانی رخ می‌دهد که فرد باور کند چیزی که دریافت کرده (مثلاً یک قرص یا تزریق)، داروی واقعی است و قرار است حال او را بهتر کند. مغز، با تکیه بر همین باور، شروع به ترشح موادی مانند اندورفین و دوپامین می‌کند که باعث احساس آرامش، کاهش درد یا حتی بهبود نسبی شرایط می‌شوند. در واقع مغز ما قدرت زیادی در فریب دادن بدن دارد. وقتی ذهن ما باور دارد که تحت درمان قرار گرفته‌ایم، بدن هم واکنش‌هایی نشان می‌دهد که معمولاً در هنگام دریافت داروی واقعی اتفاق می‌افتد. به همین دلیل است که اثر پلاسیبو در مواردی مثل سردرد، استرس، اضطراب، دردهای مزمن و حتی افسردگی می‌تواند مؤثر باشد.

اثر پلاسیبو همیشه خوب نیست! اگرچه پلاسیبو در بسیاری از مواقع باعث بهبود حال بیماران می‌شود، اما نباید فراموش کرد که این اثر موقتی است و معمولاً بیماری را درمان نمی‌کند، بلکه فقط علائم را کاهش می‌دهد. همچنین، در بعضی موارد، پدیده‌ای به نام «اثر نوسیبو» رخ می‌دهد. در این حالت، اگر بیمار فکر کند دارویی که مصرف کرده ضرر دارد، حتی اگر پلاسیبو باشد، ممکن است علائم منفی مثل سردرد، حالت تهوع یا اضطراب در او ظاهر شود.