نخستین شاعر زن فارسی زبان

مَهسِتی گنجوی که به نام مَه سِتی گنجه ای هم شناخته می شود، شاعر فارسی سرای قرن 5 – 6 هجری قمری در زمان حکومت غزنویان و سلجوقیان است که در شهر گنجه آذربایجان متولد شده و در آرامگاهش در همین کشور قرار دارد.

مهستی گنجوی اولین شاعر زن فارسی زبان بوده است که در در قرن پنجم در شهر گنجه آذربایجان می زیسته است.

نام مهستی از دو کلمه " مَه " به معنی " ماه " و " سِتی " به معنی " خانم " تشکیل شده است و از نظر لغوی به معنی " ماه بانو " یا " خانم بزرگ " است .

سبک شعر مهستی رباعی است. مهستی بعد از خیام به عنوان برجسته ترین رباعی سرای ایرانی شناخته می شود و او را به عنوان پایه گذار مکتب "شهر آشوب" در قالب رباعی می شناسند

مهستی گنجوی در تاریخ و ادبیات آذربایجان به عنوان اولین رباعی نویس مشهور شناخته می شود و نامش را در کنار نظامی و خاقانی می آورند. اغلب اشعال این بانوی شاعر که همه عمرش را صرف سرودن آن ها نموده است در طول تاریخ از بین رفته اند و از اشعار مهستی حدود 300 رباعی و چند قطع غزل برای ما به جا مانده است.

او در سال 1092 میلادی در گنجه به دنیا آمد. پدرش او را در 4 سالگی به مکتب فرستاد و با استعداد سرشاری که داشت در 10 سالگی مکتب را به پایان رساند. و علاوه بر سرودن شعر بازی شطرنج را هم بلد بود است

شوهر مهستی "تارج الدین امیر احمد" مانند همسرش اهل شعر بوده و رباعیاتی از او باقی مانده است و با تخلص "پور خطیب" شعر می سروده است. ماجرای عشق این دو در کتاب "مهستی و امیر احمد" منعکس شده است که نسخه های خطی جوهری آن در انستیتو نسخ خطی باکو، کتاب خانه جارالله ترکیه و موزه بریتانیا نگهداری می شود.

مهستی در یکی از رباعیاتش خطاب به امیر احمد ، شهرتی که به خاطر زیبایی و استعدادش بدست آورده است را این گونه بیان میکند: من مَهسِتی ام بر همه خوبان شدده طاق مشهور به حست در خراسان و عراق ای پور خطیب گنجه از بهر خدا مگذار چنین بسوزم از درد فراق

امروزه دیوان شعری از مهستی گنجوی برجای نمانده و فقط رباعیاتی به نام او در کتاب نزهه المجالس ( قرن 7 ) و کونس الاحرار ( قرن 8 ) و مجموعه ها و تذکره هایی به یادگار مانده است.

کتاب نزهه المجالس کهن ترین و مووثق ترین مجموعه ای است که ترانه های مهستی در آن به ثبت رسیده است. دیوان مهستی تا اوایل قرن دهم در هرات وجود داشت ولی در حمله عبیدالله خان ازبک به هرات از بین رفت و در حال حاضر فقط اشعاری پراکنده از او در کتب قدیمی به جا مانده است.

قدیمی ترین منبعی که زمان حیات مهستی در آن ثبت شدده است ، کتاب " تاریخ گزیده " حمدالله مستوفی است که در سال 730 هجری قمری نوشته شده ستدر این کتاب مناظرات مهستی و امیر محمد و رباعیاتی که خطاب به هم سروده اند به ثبت رسیده است. این رباعیات شامل 185 رباعی از زیان پور خطیب و 110 رباعی از زبان مهستی است. احمد سهیلی خوانساری این کتاب را به عنوان " قصه ای مجعول ، حاوی شعرهایی سست و ناخوش " می داند

فریتز مایر ، شرق شناس آلمانی بر اساس ترانه های موجود در کتاب " تاریخ گزیده " ، در سال 1963 در آلمان ، کتابی به نام " مهستی زیبا " نوشته است. طاهری شهاب در سال 1336 با نوشتن کتاب " دیوان مهستی " و احمد سهیلی خوانساری در سال 1371 با نوشتن کتاب " رباعیات مهستی دبیر " سعی بر گرد آوری رباعیات مهستی نموده اند