اولین مدارس در ایران

مدرسه در ایران از زمان قاجار به صورت نوین کرد تا پیش از آن آموزش در سده‌های ۱۲ و ۱۳ ه‍.ق در مکتب‌خانه‌ها و مدارس دینی ایران در حدی بود که افراد خواندن و نوشتن و حداکثر احکام دینی را بیاموزند. اما بیشتر آن‌ها فقط علومی را فرا می‌گرفتند که مربوط به مسائل دینی و مذهبی، ادبیات، حساب و هندسه، فلسفه، اخترشناسی و دیگر علوم در سطح معینی بود و با علوم نو آشنایی زیادی پیدا نمی‌کردند. این مسئله موجب می‌شد به نیازهای روز جامعه مانند صنعت، کشاورزی، پزشکی و علوم نظامی توجه چندانی نشود. حال‌ آن که در اروپا، وقوع رنسانس و انقلاب صنعتی در سده‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی و پیشرفت روزافزون اروپایی‌ها در علوم نو موجب شد تا آنان به برتری چشمگیری در صنایع نو و احداث کارخانه‌ها و ادوات جنگی دست یابند. به صورت کلی ساخت مدرسه در ایران باعث رونق و پیشرفت زیاد علمی در کشور شد.

دبیرستان ادب اصفهان توسط یک کشیش به نام دکتر رابرت بروس انگلیسی در حدود سال ۱۲۴۰ (خورشیدی)در محله جلفای اصفهان بنیان نهاده و افتتاح شد. دکتر بروس یکی از مأموران انگلیسی بود که در راه سفر به هندوستان با قحطی اصفهان مواجه شد و از رفتن به لاهور و هندوستان صرف نظر کرد و این مدرسه را در جلفا به وجود آورد.

در سال ۱۳۲۶هجری قمری در اثنای انقلاب مشروطه، آقا ملا علیرضا تربیت اولین مدرسه نوین در جنوب ایران و شهر شیراز تأسیس کرد. وی سپس در سال ۱۳۳۸ مدرسه ای دخترانه به نام مدرسه تربیت نسوان به‌طور جداگانه به آن افزود. مدرسه تربیت اولین مدرسه رسماً ثبت شده به سبک جدید در شیراز و جنوب ایران بود که در آن علاوه بر علوم قدیم (نظیر قرآن ،ادبیات فارسی و ریاضیات)، علوم جدید نیز نظیر علم الاحیاء (علوم طبیعی)، جغرافیا و زبان‌های انگلیسی و فرانسه تدریس می‌شد. وی برای تدریس زبان انگلیسی، معلم هندی از هندوستان به شیراز دعوت کرد.

دبستان ارفع الدوله ارفع الدوله (سفیر ایران در یکی از کشورهای اروپایی) با سرمایه شخصی اقدام به ایجاد دبستانی با نام خود نمود که در آن عده ای محصل به صورت شبانه‌روزی و رایگان آموزش می‌دیدند؛ و حتی هزینه لباس و خوراک آنان از سوی بانی مدرسه پرداخت می‌شد.

مدرسه مظفریه رشت یکی از مهمترین مدارس در ایران(مبدا آموزش مدرن گیلان) که سال ۱۲۷۷هجری شمسی محمد ولی خان سپهسالار (نصر السلطنه) حاکم گیلان در زمان مظفرالدین شاه نخستین مدرسه رشت را با نام (مدرسه مظفریه شرافت) در یکی از خانه‌های این شهر تأسیس کرد. این مدرسه بعدها با استفاده از کمک و همیاری مردم به ساختمان دو طبقه ای در محله سبزه میدان منتقل شد و سرآغاز تأسیس مدارس ملی و دولتی از جمله دبیرستان شهیدبهشتی (شاهپور سابق) بود. نام آورانی چون: محمّد معین ،فضل‌الله رضا ،عنایت‌الله رضا ،هوشنگ ابتهاج و مجید سمیعی در این مدرسه تحصیل کرده‌اند

به گزارش میراث فرهنگی در سال ۸۴، مدرسه ای قدیمی در شهر تاریخی توس کشف شد که شباهت معماری آن با معماری دو دوره خوارزمشاهیان و مغول، تخمین دقیق تاریخ ساخت این مدرسه را غیرممکن ساخته‌است. باستان شناسان احتمال می‌دهند این مدرسه قدیمی‌ترین مدرسه تاریخی موجود در ایران باشد

(عده ای از این نوع مدارس همچنان هم فعالیت دارند)