سمفونی مردگان

عباس معروفی در سال ۱۳۳۶ خورشیدی در تهران متولد شد. او فارغ‌التحصیل هنرهای زیبای تهران در رشته‌ی هنرهای دراماتیک بود و سمفونی مردگان را اواخر دهه‌ی شصت منتشر کرد. معروفی در پی توقیف «گردون» ناگزیر به ترک وطن شد. به آلمان رفت و مدتی از بورس خانه هاینریش بل بهره گرفت. او در برلین کتابفروشی خانه‌ی هنر و ادبیات هدایت را بنیاد نهاد و کلاس‌های داستان‌نویسی خود را در همان محل تشکیل داد. او عاشق موسیقی بود و به دلیل همین احساس نزدیکی به موسیقی، سمفونی مردگان را اینگونه نامگذاری کرد. از نظر او «تمام دنیا ریتم دارد. ما در سکوت هم صدایی می‌شنویم. سراسر زندگی موسیقی است.» او پنج‌شنبه ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ به علت سرطان در ۶۵ سالگی در غربت درگذشت.

کتاب سمفونی مردگان در سال ۱۳۶۸ به انتشار رسید. داستان سمفونی مردگان در عصر رضاه شاهی است که درباره زندگی یک خانواده اردبیلی است که در این زندگی با تنافر روحیات و تعدد شخصیتی، باورهای شخصیت ها و عقاید آن ها، باعث اختلاف و جنگ در میان خانواده می شود. هر یک از شخصیت های این رمان به شکلی خاص فکر می کنند در واقع رمان سمفونی مردگان درباره جنگ بین سنت و مدرنیته در ایران است که همین باعث می شود همه شخصیت ها مهم باشند اما شخصیت های اورهان، سورمه و آیدین بخش بزرگی از داستان را پیش می برند.کتاب سمفونی مردگان با تنوع شخصیتی خود در مفاهیم هم به طور متنوع است و همزمان به چند بن مایه، چند فرم، چند مضون و … در خود به کار برده است و می توانیم از آن برداشت های اجتماعی سیاسی، دارام و هم برداشتی عاشقانه از آن داشته باشیم و هر دفعه یکی از شخصیت ها داستان را در دست می گیرد و داستان از زاویه دید او گفته می شود. همین باعث می شود که همه نقاط روانی و فلسفی مورد توجه قرار بگیرد

سمفونی مردگان در اصل، داستان یک خانواده‌ی ازهم‌گسیخته‌ی ایرانی از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۵ در اردبیل است و در درجه‌ی دوم، تقابل و رویارویی دو برادر با باورها و شخصیت‌های متفاوت را روایت می‌کند. آیدین، برادر بزرگ‌تر که شخصیت محبوبی در سمفونی مردگان دارد به تحصیل، کتاب‌خواندن و سرودن شعر علاقه دارد اما با مخالفت پدر زورگویش مواجه می‌شود. آیدین مدام با پدرش در کشمکش است؛ پدر دائم با آیدین مخالفت می‌کند و سد راه او و آرزوهایش می‌شود. برادر کوچک‌تر، اورهان، متعصب و منفعت‌طلب، می‌خواهد راه پدر را در تجارت دنبال کند. مادر خانواده زنی منفعل و فرمان‌بردار از پدر است اما مدافع آیدین است و برای او دل می‌سوزاند. آیدا، خواهر دوقلوی آیدین، دختری کم‌حرف و ظریف است. ازدواج می‌کند و پس از ناکامی‌ای که برایش حاصل می‌شود خودکشی می‌کند. البته این خانواده عضو دیگری هم دارد: یوسف، بزرگ‌ترین پسر خانواده. او در جریان حمله‌ی روس‌ها و در حادثه‌ای دچار معلولیت می‌شود و زندگی نباتی پیدا می‌کند. اورهان هرچه می‌گذرد، پا جای پای پدر می‌گذارد. آیدین هم هرچه پیش می‌رود خود را تنهاتر می‌بیند و به دامن کتاب‌هایش پناه می‌برد. تا اینکه دیگر نمی‌تواند زورگویی پدر و برادرش را تاب بیاورد، خانه را ترک می‌‌کند و در زیرزمین کلیسایی مخفی می‌شود. او در این مدت عاشق دختر مسیحی زیبایی به نام سورملینا (سورمه) می‌شود. بعد از گذشت دو سال با هم ازدواج می‌کنند. در این هنگام باخبر می‌شود که خواهرش خودسوزی کرده و به همین دلیل به خانه برمی‌گردد. غم ازدست‌دادن خواهر باعث می‌شود مدتی نزد خانواده بماند و پیش پدر مشغول به کار شود. اما پس از مدتی پدر خانواده نیز فوت می‌کند. پدر که وصیت کرده همه چیز بین دو برابر به صورت مساوی تقسیم شود، آیدین موظف می‌شود که طبق وصیت پدرش عمل کند. اورهان که خود را صاحب اصلی اموال و حجره و… می‌داند از هر مخالفت و دشمنی با برادرش فروگذار نمی‌کند. با وجود عداوت‌های اورهان، آیدین به خاطر عشق به سورملینا به زندگی امید دارد تا اینکه مرگ سورملینا چراغ قلب او را خاموش می‌کند. او حالا ناامیدتر از هر زمان دیگری است. اورهان که پیش از این ماجراها، یوسف را به قتل رسانده بود، این‌بار به کشتن آیدین فکر می‌کند آن هم به این دلیل که باخبر می‌شود آیدین دختری ۱۵ساله دارد که ممکن است مدعی ارث و میراثش شود. بنابراین به تحریک ایاز پاسبان تصمیم می‌گیرد آیدین را به قتل برساند. اما در میانه‌ی راه احساس گناه دامن‌گیرش می‌شود و رهایش نمی‌کند. در نهایت اورهان به سمت شورابی که زیر برف فررفته و گرگ‌ها محاصره‌اش کرده‌اند می‌رود و در آب غرق می‌شود.

سمفونی مردگان از چهار موومان تشکیل شده است. موومان به پاره‌های سمفونی می‌گویند و از این جهت این عنوان با نام کتاب قرابت دارد. روایت هر یک از این چهار موومان بر عهده‌ی یک شخصیت است. اورهان روایت موومان اول را برعهده دارد. راوی موومان دوم خود عباس معروفی (نویسنده) است. روایت موومان سوم برعهده‌ی سورملینا، معشوق آیدین است. و چهارمی را آیدین روایت می‌کند. داستان با روایت چند ساعت پایانی زندگی اورهان در بعدازظهر برفی زمستانی بسیار سرد شروع می‌شود. او در حین روایت به گذشته سیر می‌کند و خواننده نیز همراه او می‌شود. این سیر حرکتی از زمان حال به گذشته و از گذشته به حال است و این الگوی چرخشی تا پایان رمان تکرار می‌شود. موومان پایانی در واقع بازگشتی است به موومان یکم. معروفی در این رمان دو زمان را روایت می‌کند: ۲۴ ساعت پایانی زندگی اورهان که زمان خطی دارد و ۴۳ سال تاریخچه‌ی زندگی خانواده‌‌ی اورخانی و اوضاع سیاسی و اجتماعی اردبیل. زاویه‌ی دید در رمان مختلط و تلفیقی است: دانای کل، تک‌گویی درونی مستقیم، تک‌گویی درونی غیرمستقیم. حضور برجسته‌ی سیال ذهن و تک‌گویی ذهنی چنان مرز بین گذشته و حال را درهم آمیخته که داستان به ترتیب رخداد وقایع روایت نمی‌شود.

سمفونی مردگان برندهٔ جایزه سال ۲۰۰۱ از بنیاد انتشارات ادبی فلسفی سورکامپ شده‌است. همچنین این رمان به زبان های ترکی ، کردی، آلمانی و انگلیسی هم ترجمه شده است.