اولین کلیسای جهان

قره کلیسا چالدران؛ اولین کلیسای جهان مسیحیت

آذربایجان غربی به‌دلیل موقعیت جغرافیایی توانسته مکانی جذاب و دیدنی برای مردم ایران و حتی گردشگران کشورهای همسایه غربی باشد. جاهای دیدنی آذربایجان غربی تنها در طبیعت زیبای آن خلاصه نمی‌شود و نباید مکان‌های تاریخی و مهم شهرستان‌هایی مثل ارومیه را فراموش کرد. یکی از جاهای دیدنی چالدران، کلیسای تادئوس مقدس است که به آن قره کلیسا هم می‌گویند. آن‌ طوری که مورخان ارمنی گفته‌اند، این کلیسا، اولین کلیسای جهان مسیحیت است و اهمیت بسیار ویژه‌ای دارد.

قره کلیسا یکی از شگفت‌انگیزترین و پُرنقش‌ونگارترین کلیساهایی است که در ایران وجود دارد. این کلیسا قدمتی طولانی داشته و به‌عنوان اولین کلیسای جهان مسیحیت شناخته می‌شود. این کلیسای بسیار قدیمی روی مزار یکی از حواریون حضرت مسیح (ع) به‌اسم تاتائوس ساخته شده اما به‌دلیل قرارگیری در روستای قره و شهرستان چالدران، به آن قره کلیسا و کلیسای چالدران هم می‌گویند. البته بعضی از مردم به این کلیسا تاتاووس هم می‌گویند که تلفظ متفاوتی از همان اسم تاتائوس است.

چون کلیسای تادئوس مقدس اولین کلیسای مسیحیت در جهان است بنابراین گردشگران زیادی به اینجا می‌آیند که اکثر آن‌ها مسیحی هستند. این موضوع نشان‌دهنده میزان اهمیت قره کلیسا است. مسیحی‌های زیادی برای شرکت در مراسم‌های مذهبی سالانه به این کلیسا می‌آیند و اینجا پُر می‌شود از عاشقان حضرت مسیح. در بخشی از مقاله درباره مراسم‌های مهم این مکان مقدس برای شما می‌گویم

بنای تاریخی کلیسای تادئوس مقدس به‌دلیل معماری خاص و بی‌نظیری که دارد در تیر ماه سال ۱۳۸۷ به ثبت جهانی رسید. ثبت جهانی یونسکو در نشست سی‌ودوم میراث جهانی در کبک کانادا انجام شد و همراه با کلیسای تادئوس، ۲ کلیسای دیگر هم ثبت شدند. البته این کلیسا در ۱۱ بهمن سال ۱۳۳۴ هم با شماره ۴۰۵ به ثبت ملی رسیده است

چیزی که این کلیسا را متمایز می‌کند، تنها قدمت و اهمیت آن در جهان مسیحیت نیست. در کنار این موارد، ساختمان متفاوت و پُر از نقش‌ونگار، قره کلیسا را به یک اثر زیبا و خاص هنری تبدیل کرده. اثری که در تمام بخش‌های آن از دیوارهای خارجی و محراب و حیاط می‌توانید تجلی هنر را ببینید

قره کلیسا در زبان ارمنی با اسم «سورپ تادئوسی وانک» شناخته می‌شود. تادئوس یکی از حواریون دین مسیح بود که حدود سال ۴۰ میلادی و به‌دعوت پادشاه وقت ارمنستان، «شاه آبکار» راهی سفری دراز شد. این‌طور بود که داستان سفر تادئوس مقدس برای تبلیغ دین مسیحیت به منطقه جنوب فلات ارمنستان شروع شد.

تا زمان حیات شاه آبکار، همه‌چیز خوب بود، اما بعد از مرگ او، شخصی به‌اسم «سانادروک» به پادشاهی رسید. این شخص همراه با دخترش، «ساندخت»، دین مسیحیت را پذیرفتند. اما بعد از مدتی پادشاه داستان ما دیگر علاقه‌ای به دین مسیحیت نداشت و آن را ترک کرد. از همین‌جا بود که مخالفت‌ها با تاتائوس مقدس شروع شد. برخلاف پادشاه سانادروک، دخترش هنوز به دین مسیحیت ایمان داشت و برای زنده نگه داشتن آن تلاش می‌کرد

از بَدِ روزگار، حدود سال ۶۶ میلادی بود که شاه سانادروک دستور دستگیری تادائوس مقدس و بعضی از همراهانش را داد. در میان این افراد، دختر پادشاه هم حضور داشت. به دستور پادشاه، این افراد شکنجه و بعد هم به قتل رسیدند. پیکر بی‌جان تادئوس مقدس در محل فعلی قره کلیسا دفن شد و بعدها روی همین قبر، نمازخانه یا صومعه کوچکی ساختند. حدود قرن ۷ میلادی بود که این نمازخانه یا همان صومعه کوچک به یک کلیسای بزرگ تبدیل شد. متاسفانه پادشاه به دختر خودش هم رحم نکرد و ساندخت در نزدیکی کلیسای چالدران دفن شده است.

طبق روایت مورخ مشهور ارمنی‌ها یعنی «موسس خورناتسی»، تاریخ ساخت این کلیسا به اوایل دوره مسیحیت برمی‌گردد. همانطور که در بالا گفتم، این کلیسا روی آرامگاه تادئوس مقدس ساخته شد. ساختمان اولیه قره کلیسا به اوایل سده سوم برمی‌گردد و از همان روزهای اول هم یکی از زیارتگاه‌های مهم مردم ارمنستان بود. کلیسای تادئوس مقدس توسط فردی به‌اسم «گریگور روشنگر» ساخته شده اما اطلاعات زیادی درباره این معمار در دسترس نیست. نام سازنده را اولین اسقف کلیسای کاراپت مقدس یعنی «زنون گلاک» در کتاب «تاریخ دارون» آورده است.

از سده نهم میلادی به بعد، داستان‌های زیادی درباره اتفاقات کلیسای چالدران از زبان مورخان ارمنی روایت شده که یکی از آن‌ها را «تووما آرتسرونی» گفته است. این مورخ، جمله زیر را درباره کلیسای تاتاووس روایت کرده. «شاهزاده تادئوس نامه‌ای را برای اسقف خاندان آمادونی فرستاد که این اسقف در آرامگاه تادئوس قدیس در آرتاز می‌نشست» آرتاز در واقع اسم ارمنی شهرستان ماکوی فعلی است. این نوشته ۲ واقعیت را در دل خود دارد. واقعیت اول می‌گوید به جای کلیسای کوچکی که در سده چهارم میلاد ساخته شده بود، صومعه‌ای با امکاناتی عالی برای اقامت اسقف و راهبان وجود داشت. به نظر می‌رسد این صومعه را در سده نهم میلادی ساخته‌اند. واقعیت دوم می‌گوید که این صومعه اسقف‌نشین بوده و همین موضوع هم میزان اهمیت آن را نشان می‌دهد.

کلیسای تادئوس مقدس که گاهی به آن کلیسای تاتاووس هم می‌گویند در شمال غربی ایران و در استان آذربایجان غربی قرار دارد. این کلیسا در شهرستان چالدران در روستای قره کلیسا قرار گرفته و به‌همین دلیل هم بعضی از مردم به آن کلیسای چالدران هم می‌گویند

انتخاب اسم برای کلیسای تادئوس مقدس خودش روایت‌ها دارد. یکی از آن‌ روایت‌ها می‌گوید که در ساخت ساختمان کلیسای تادئوس مقدس از سنگ سیاه استفاده کرده‌اند. در زبان ترکی «قره» به معنای «سیاه» است و برای همین اسم کلیسا شده، قره کلیسا. البته باید بگویم که تا قبل از نفوذ زبان ترکی در استان‌هایی مثل آذربایجان شرقی و غربی، زبان آذری، زبان اصلی مردم بوده. زبان آذری همان زبان باستانی آذربایجان است. برای همین خیلی از کارشناسان تصور می‌کنند که در دوره‌های قبل از سده هشتم هجری قمری، کلیسای تاتاووس اسم دیگری داشته.

اما روایتی دیگر درباره وجه تسمیه قره کلیسا وجود دارد. در گویش‌های هرزنی و تاتی از زبان آذری، «کالا» یا «کله» به معنی «بزرگ» است. «قرا» هم در زبان ترکی آذری به معنی «بزرگ» است که خودش از واژه «کلان» تغییرشکل داده. پس «قرا کلیسا» در واقع «کارا کلیسا» یا «کالا کلیسا» بوده که بعد از مدتی به قرا تبدیل شده و در آخر هم برای راحتی در تلفظ، قره کلیسا شده است.

کلیسای تادئوس مقدس معماری بی‌نظیری دارد و همین موضوع هم آن را از دیگر کلیساهای ایران جدا کرده. یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های منحصربه‌فرد این کلیسا، تزیین دیوارهای آن با داستان‌هایی از شاهنامه فردوسی بزرگ است. حجم‌‌کاری‌هایی که در بخش‌های مختلف کار شده، کلیسای چالدران را به یک اثر هنری تبدیل کرده است.مساحت این کلیسا حدود ۶۲۸۵ متر مربع است و دیوارهایی بلند آن را در آغوش مهربان خود گرفته‌اند. برج‌ و باروها مثل نگهبانی است که خواب‌وخوراک ندارد چون می‌خواهد از جانِ جانان خود محافظت کنند. برج‌وباروها، قره کلیسا را خیلی شبیه به کلیسای «اچمیادزین» کرده‌اند. کلیسای تادئوس مقدس از ۲ بخش تشکیل شده که بخش قدیمی آن را با سنگ‌های سیاه و تراشیده ساخته‌اند. اما بخش جدید با سنگ‌هایی سفید ساخته شده و ۲ گنبد رویایی در اندازه ۱۸ متر و ۲۴ متر دارد. در اطراف این گنبدها می‌توانید ۴۴ باب دیر را هم ببینید.

کلیسای تادئوس مقدس از بخش‌های مختلفی مثل محراب، اتاق‌ها، آشپزخانه، زیرزمین، انبار، کتابخانه، آسیاب، محل نگهداری غذا و حیاط شرقی و غربی تشکیل شده است. دیوارهای این کلیسا جزئیات بسیار زیبایی دارد که در زمان ساخت مثل شاهکاری در این منطقه می‌درخشیده. البته هنوز هم چیزی از زیبایی و شگفتی این کلیسا کم نشده است و با گذر زمان زیباتر هم می‌شود. انگار کلیسا دارد نقش قالی کرمان را برای ما بازی می‌کند که هر چقدر از عمرش می‌گذرد، خوش‌رنگ‌ولعاب‌تر می‌شود.اگر باران ببارد، قطرات آن روی دیوارهای سنگیِ خاک‌گرفته کلیسا می‌نشینند و بوی عجیبی فضا را پُر می‌کند. باران دیوارهای سیاه کلیسا را می‌شوید و آن را جلا می‌دهد. اگر فصل باران باشد، شاید حوض سنگی هم از آب پُر شود و پرنده‌های اطراف بتوانند تنی به آب بزنند و سرحال شوند. درهای اتاق‌ها که باز باشند، باد در میان راهروها می‌پیچد و صدای آن مثل یک نُت موسیقی گوشتان را نوازش می‌دهد. سنگ‌های بزرگ و تراش‌خوردۀ دیوارها آنقدر قدیمی است که دیدنشان برای شما مثل سفر به دوران قدیم باشد.

کلیسای طاطاووس، ۲ حیاط شرقی و غربی و ۴۷ اتاق یا باب دارد که در آن‌ها راهبه‌ها، محققان، نگهبانان و نویسندگان زندگی می‌کردند. البته اتاقی هم به کتابخانه کلیسا اختصاص پیدا کرده. در کلیسای چالدران، زیرزمین کوچکی در زیر هر کدام از اتاق‌ها قرار گرفته که از آن استفاده‌های مختلفی می‌کردند. راهبه‌ها در غروب آفتاب به اتاق خودشان می‌رفتند و با عبادتی کوتاه به‌خواب می‌رفتند.سقف محراب خیلی زیباست و روی دیوارهای ۲ طرف آن، ۲ پنجره عمیق وجود دارد که نور را به داخل محراب هدایت می‌کنند. محراب در مرکزیت قرار گرفته و کاملا متقارن است، انگار که سیبی را از وسط نصف کرده باشید. بخش قوس محراب را با سنگ‌های منظم سیاه و سفید تزیین کرده‌اند و در ادامه آن می‌توانید روی سقف یک لوستر فلزی ساده را ببینید.

عشای ربانی یا «شام خداوند» که به آن «آیین سپاسگزاری» هم می‌گویند یکی از ۷ آیین مقدس مسیحیت است. به این مراسم، «تقسیم مقدس»، «راز محراب» و «راز خجسته» هم می‌گویند. ریشه برگزاری این مراسم به شامی برمی‌گردد که عیسی مسیح در شب دستگیری خود همراه با حواریون خورد. مسیحیان بر این باور هستند که سرشت عیسی مسیح با سرشت خداوند یکی است و به‌همین‌دلیل عشای ربای را شام خداوند می‌نامند. مراسم عشای ربانی در تاریخ ۱۹ ژوئن برگزار می‌شود.در فصل ۲۶، آیات ۲۶ تا ۲۶ انجیل متنی آمده که نشان‌دهنده منشا اصلی برگزاری عشای ربانی است. در ادامه متن زیر را آورده‌ام. زمانی‌که هنوز مشغول خوردن بودند، عیسی مسیح نان را برداشت و بعد از شکرگزاری آن را پاره و به شاگردان خود داد و گفت: «بگیرید و بخورید، این بدن من است». بعد جام را برداشت و بعد از شکرگزاری آن را به شاگردان خود داد و گفت: «همه از این بنوشید، این است خون من برای عهد که به‌دلیل آمرزش گناهان به‌خاطر بسیاری ریخته می‌شود».

هتل آنا ارومیه یک مجموعه ۵ ستاره است که ۱۹۶ اتاق و امکاناتی عالی شامل کافی‌شاپ، رستوران، اینترنت، پارکینگ، سالن ورزشی و سونا دارد. این هتل تا بازار ارومیه فقط ۵ دقیقه فاصله دارد و می‌توانید با ۶ دقیقه رانندگی به کلیسای زور زور بروید. هتل آنا ارومیه تا فرودگاه این استان ۲۲ دقیقه فاصله داشته پس خیلی سریع می‌توانید به پرواز خود برسید.