آشنایی با عصر صفوی

«زندگی اجتماعی» در دوران صفویه به دلیل وجود حکومت مرکزی نیرومند و برقراری نظم و امنیت در سراسر کشور، شرایط مناسبی برای رونق زندگی اجتماعی و اقتصادی پدید آمد. جمعیت ایران در آن دوره حدود 10 میلیون نفر تخمین زده میشود. روستاییان و کوچ نشینان به ترتیب بیشترین ساکنان ایران را تشکیل میدادند.آنها به کشاورزی، دامداری و صنایع دستی اشتغال داشتند. به عقیده جهانگردان اروپایی، از جمله شاردن، وضع زندگی دهقانان ایرانی در دوره صفویه به مراتب بهتر از وضع دهقانان در مناطق حاصلخیز اروپا بوده است. یکی از منابع عمده درآمد حکومت صفوی، مالیاتی بود که از کشاورزان و دامداران میگرفتند. در دوره صفوی شهرهای بزرگ و آبادی به وجود آمد و شهرنشینی در ایران رونق گرفت.در آن زمان، حدود 10 تا 15 درصد ایرانیان در شهرها زندگی میکردند. شهرنشینان بیشتر مقامهای حکومتی، نظامیان، روحانیون، بازرگانان، پیشهوران و صنعتگران بودند.

«شکوفایی صنعت» در دوره صفوی نه تنها کشاورزی و دامداری بلکه صنایع ایران نیز شکوفا و پر رونق بودند. در آن زمان پیشه وران و صنعتگران ماهر و توانمند ایرانی نیازهای گوناگون جامعه را به خوبی بر طرف می کردند. حتی بخشی از محصولات ایران مانند خشکبار پارچه های مخملی ابریشمی و حریر و نیز قالی های نفیس به کشورهای همسایه و برخی کشورهای اروپایی صادر می شد. صنعت بافندگی یکی از صنایع بر رونق ایران بود که در کنار رونق صنعت ابریشم در دورة صفوى شکل گرفت و با صنعت نساجی اروپا رقابت میکرد در دوره شاه عباس اول کارگاه های بافندگی بزرگ و متعددی در اصفهان کاشان یزد مشهد استرآباد (گرگان) گیلان وجود داشت. شاه و اعضای خاندان او مالک بیشتر این کارگاه ها بودند. منشأ و منبع درآمد مردم کاشان کارگاه های ابریشم بافی و هنر نقره کاری آنهاست. در هیچ یک از شهرهای ایران به قدر کاشان صنعت مخمل بافی بافتن ساتن و پارچه های زریفت و زری ساده و گل دار رواج ندارد. تنها در یکی از ده های اطراف شهر، هزار کارگر این یشم کار به یافتن انواع پارچه های ابریشمی اشتغال دارند. این ده که آران شهرستان آران و بیدگل امروزی نامیده می شود.... دو هزار خانه و ششصد باغ بزرگ و دلگشا دارد. (سفرنامه شاردن) صنعتگران ایرانی در صنایع کاشی ،چینی ،جرم جواهر رنگ صابون و جنگ افزارهای سنتی از قبیل شمشیر و کمان نیز پیشرفت کرده بودند و میتوانستند کالاهای مرغوبی بسازند.

«رونق تجارت» در عصر صفوی به دلیل یکپارچه بودن سرزمین ایران و وجود نظم و امنیت در سراسر کشور تجارت داخلی و خارجی بر رونق بود. شاهان صفوی به خصوص شاه عباس اول برای گسترش تجارت کوشش بسیار کردند. وجود شبکه وسیعی از راهها و کاروان سراها در سراسر ایران نشان دهنده رونق تجارت و بازرگانی در این دوره است. بازرگانان و مسافران رایگان در کاروان سراها اقامت می کردند. جهانگردان اروپایی درباره امنیت راه های ایران و رفتار پسندیده مأموران راهداری با مسافران بسیار نوشته اند. در آن دوره بازارهای بزرگی نیز در شهرها ساخته شد که یکی از باشکوه ترین آنها بازار قیصریه اصفهان در شمال میدان نقش جهان بود. یکی از منابع درآمد حکومت صفوی عوارضی بود که از کاروانهای تجاری گرفته می شد. شاهان صفوی مخصوصاً شاه عباس اول برای گسترش تجارت خارجی به شرکتهای تجاری اروپایی اجازه دادند که در ایران فعالیت کنند. به گفته جهانگردان خارجی صدها بازرگان از کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی در پایتخت صفویه مشغول تجارت بودند. صادرات ابریشم که پرسودترین کالای صادراتی بود در انحصار شاه عباس قرار داشت.

«شکوفایی علمی و فرهنگی» در دوران حکومت صفویان ایرانیان بار دیگر توانستند استعدادها و توانایی های علمی فرهنگی و هنری خود را آشکار کنند. در آن دوران معماران و مهندسان شهرساز ایرانی مسجدها مدرسه ها، کاخ ها، پل ها و کاروان سراهای عظیم و باشکوهی ساختند و در تزیین آنها انواع هنرها را به کار بردند. علم و آموزش در دوره صفوی تعلیم و تربیت مورد توجه بسیار بود و فعالیتهای زیاد و مؤثری در این زمینه صورت گرفت. پادشاهان و مقام های کشوری و لشکری علاوه بر آنکه عالمان بزرگی را از مراکز علمی تشیع در جهان به ایران دعوت کردند. مدرسه ها و کتابخانه های عظیمی به ویژه در پایتختهای صفوی ساختند و اموال و املاک بسیاری را وقف آنها کردند. در آن زمان به علوم و معارف دینی مانند تفسیر، فقه و حدیث بسیار توجه می شد. دیگر شاخه های علوم مانند طبیعیات علوم تجربی، ریاضیات ادبیات فلسفه طب و نجوم نیز در مراکز علمی تدریس می شدند. در عصر صفوی، عالمان و اندیشمندان بزرگی پرورش یافتند و آثار ارزشمندی در موضوع های مختلف علمی و مذهبی نوشتند. میرداماد، ملاصدرا، شیخ بهایی و علامه محمد باقر مجلسی از فیلسوفان و عالمان بزرگ آن روزگار بودند.بهاء الدین محمد، معروف به شیخ بهایی از دانشمندان مشهور سده های ۱۰ و ۱۱ه. ق است. بهاء الدین علوم رایج و معارف دینی را نزد پدر و دیگر مدرسان معروف فرا گرفت و در علوم مختلف تبحر یافت او کتابهای ارزشمند متعددی در موضوع های علمی گوناگون نوشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد که ملاصدرا، فیلسوف مشهور از جمله آنان است. شیخ بهایی خدمات علمی و مهندسی متعددی داشته است که معروف ترین آنها عبارت اند از طرح محاسبه دقیق آب زاینده رود و تقسیم آن میان محله های اصفهان و روستاهای مجاور ساخت گرمابه ای در اصفهان که آب آن با یک شمع گرم می شد. طراحی و معماری مسجد چهارباغ و طرح ریزی فنات زرین کمر نجف آباد سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به پاس خدمات او به علم ستاره شناسی سال ۲۰۰۹م را سال نجوم و شیخ بهایی نام گذاری کرد.

در دوره صفوی به سبب کم توجهی پادشاهان به شاعران شعر و ادب فارسی مانند دیگر رشته ها بر رونق نبود. با این وجود دوره صفویه یکی از دوره های قابل توجه در تاریخ ادبیات و شعر فارسی است. سبک هندی و شاعران بزرگی مانند صائب تبریزی و بیدل، متعلق به این دوره هستند. در این دوره علم تاریخ مورد توجه قرار داشت و افراد زیادی به ثبت و نگارش وقایع تاریخی می پرداختند. کتاب های تاریخی ارزشمندی از این دوره به جا مانده است. هنر: در زمان صفویان ذوق و استعداد هنری ایرانیان شکوفا شد و هنرمندان بزرگی در رشته های مختلف هنری از جمله معماری نقاشی، خوشنویسی، کتاب آرایی و خاتم کاری شهرت یافتند. این هنرمندان خوش ذوق آثار بسیار زیبا و نفیسی از خود به یادگار گذاشته اند. جشن ها و آیین ها: در زمان حکومت صفوی جشنها و آیین ها با شکوه و عظمت برگزار می شدند. در آن زمان، مردم علاوه بر نوروز و دیگر جشنهای باستانی اعیاد اسلامی مانند قربان فطر و غدیر را نیز گرامی می داشتند. آیین سوگواری امام حسین 7 هم به طور گسترده در سراسر کشور به شیوه روضه خوانی سینه زنی و تعزیه برگزار می شد. برپایی این جشنها و آیین ها، تأثیر مهمی در افزایش همدلی و هم بستگی مردم داشت. مراسم جشن نوروز: مقدمه نوروز چنین است که در میدانهای عمومی با نقاره شیپور و سنج از نیمه شب تا ظهر نوازندگی می کنند. پس از آن مردم ... با هیاهو و خوشحالی به مساجد میدانها و ساختمانهای عمومی روی می آورند؛ همه به هم تبریک می گویند. همه جا پر از شادی و سرزندگی است؛ بازی میکنند سر به سر هم می گذارند صحبت میکنند ... شعرا و هنرپیشگان عرض هنر می نمایند؛ در جلسات و دسته های مذهبی شرکت میجویند تا اینکه روز به پایان می رسد.» منبع : سفرنامه کمیفر