آشنایی با چهلستون اصفهان

کاخ چهلستون که یکی از شاخص‌های شهری اصفهان محسوب می‌شود، در کنار میدان نقش جهان و در همسایگی چهارباغ واقع شده است. این باغ به همراه عمارت باشکوه مرکزی آن، از جمله خاطرات دوران حکومت صفویه در اصفهان است که پس از انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت، توسط شیخ بهایی طراحی شد. این کاخ با معماری شگفت‌انگیز و بدیع قرن هفدهم خود بازدیدکنندگان را مجذوب خود می‌کند. نقاشی‌های دیواری زیبای چهل ستون تنها یکی از جاذبه‌های آن است. انعکاس بیست ستون تالار در حوض روبروی کاخ تصوری از چهل ستون را به وجود می‌آورد. از این رو با نام چهل ستون (چهلستون) مشهور شده است.

زمان ساخت کاخ چهلستون به زمان شاه عباس اول معروف به عباس کبیر برمی‌گردد که اصفهان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد. در آن زمان پروژه‌های عظیم متعددی در این شهر تاریخی اجرا شد. احداث بلوار بزرگ و عریض چهارباغ و باغ‌های ایرانی دوست‌داشتنی در اطراف آن یکی از این طرح‌ها بود. محوطه سرسبز چهلستون یکی از مهم‌ترین این باغ‌ها بوده و در واقع گذرگاه ارتباطی چهارباغ به میدان نقش جهان بوده است. در زمان شاه عباس کبیر، عمارت کوشکی در وسط این باغ ساخته شد تا از میهمانان خارجی و داخلی پذیرایی شود. این غرفه در واقع اولین شالوده کاخ بوده است، جایی که در برخی از کتب تاریخی اشاره شده که شاه عباس اول نوروز سال ۱۶۱۴ را در آن جشن گرفته است. با روی کار آمدن شاه عباس دوم در اواسط قرن هفدهم، این کوشک ساده گسترش یافت و تالارهای متعددی مانند تالار ۱۸ ستونی، تالار آینه و اتاق‌های مجلل و بزرگ طبقه اول به بنای اصلی اضافه شد. عمارت جدید با انواع تزئینات ایرانی از جمله آینه‌کاری، مینیاتور، کاشی‌کاری و مقرنس تزیین شد و با برکت‌ترین بنای جهان لقب گرفت. استخر زیبایی در جلوی ساختمان ساخته شد که زیبایی آن را دو چندان کرد. ساخت کاخ چهل ستون در سال ۱۶۴۷ به پایان رسید و با حضور میهمانان خارجی و داخلی و شاه افتتاح شد. سپس به عنوان تالار پذیرایی برای پذیرایی از سفرا و مقامات خارجی خدمت کرد. به گفته برخی از مورخان، این عمارت در اثر آتش سوزی شدید ویران شده و برخی از قسمت‌های آن در اواخر عصر صفویه سوخته است.

مساحت باغ اطراف کاخ چهلستون ۲۱۳۰ متر مربع است و درختان سر به فلک کشیده چنار، نارون، کاج و غیره در این باغ زیبا دیده می‌شود. این باغ دارای سه در ورودی است که در اصلی آن در روبه‌روی عمارت و در ضلع شرقی باغ قرار گرفته است

فضای اصلی کاخ چهلستون همان مکانی است که برای پذیرایی از مهمانان شاه در دوران صفویه ساخته شده بود و بسیار زیبا و اعجاب‌انگیز است. بر روی دیوارها و سقف این تالار می‌توانید نقاشی‌های مختلفی را مشاهده کنید که برخی از آن‌ها در دوره صفویه و برخی دیگر در زمان قاجار ایجاد شده‌اند. اطلاعات کامل این نقاشی‌ها را می‌توانید در نوشته‌های زیر آن‌ها مشاهده کنید. این نقاشی‌ها پذیرایی شاه عباس اول و دوم از مهمانان، جنگ چالدران، جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار و غیره را نمایش می‌دهند. این نقوش زیبا را می‌توان اوج هنر نقاشی در آن دوران محسوب نمود.

اگر نقاشی ­ها را به دقت نگاه کنید متوجه می­ شوید که به صورت یک داستان از زمان شاه عباس اول و برگزاری مهمانی­ ها تا مراسم­ های شاه عباس دوم و جنگ شاه اسماعیل چیده شده ­اند. نکته جالب توجه این است که برخی از این نقاشی­ ها به دوره قاجار برمی­ گردد. اما به طور کلی هر نقاشی که در این تالار می­ بینید بی­ جهت و صرفا از روی ذوق نقاش کشیده نشده و داستان­ های زیادی در پی دارد. جنگ ­ها، مراسم­ تاجگذاری، مهمانی­ های اعیان، سالگردها و… همگی از مضامین نقاشی­ های کاخ چهلستون اصفهان هستند.

مجموعه چهلستون اصفهان در سال 1310 با شماره 108 به عنوان گنجینه‌ای از تاریخ، هنر و فرهنگ ایران در فهرست میراث ملی کشورمان قرار گرفت و در سال 2011 میلادی با شماره 1372 به عنوان بخشی از میراث جهانی سازمان یونسکو شناخته شد.