شاهنامه تهماسبی

شاهنامه تهماسبی، نسخه‌ای ارزشمند از شاهنامه فردوسی است که در سده ۱۰ هجری و دوره صفوی تهیه شده است. این اثر شامل ۲۵۸ صفحه نگارگری و یک هزار و ۲۰۰ صفحه متن حماسی است که توسط بهترین نقاشان و خوش‌نویسان صفوی به خط نستعلیق نوشته شده است. قیمت هر برگ نگارگری این نسخه در سال ۲۰۱۹، ۱۳٫۸ میلیون دلار برآورد شده و در میان ده متن هنری گرانقیمت جهان قرار دارد. تاریخ آغاز تهیه این اثر به دوران پادشاهی شاه اسماعیل یکم برمی‌گردد، احتمالاً در سال ۹۲۸ ه‍.ق.

کاغذ شاهنامه نازک و مشابه کاغذهای دست‌ساز بیبل است. ۱۵ نفر بر روی این اثر کار کرده‌اند که نام ۹ نفرشان شناخته شده است. کسانی که نامشان شناخته شده‌است، چونان سلطان محمد، میرمصور، آقامیرک، دوست‌محمد، میرزاعلی، مظفرعلی، شیخ محمد، میرسیدعلی و عبدالصمد و شش تن دیگر نامشان شناخته نیست و در برخی اسناد با واک‌های لاتین A, B، C, D، F, H نامیده شده‌اند….

مسئولیت کار ابتدا با دوست‌محمد و سپس با میر مصور بوده و بعداً آقامیرک کارها را اداره کرده است. پس از پایان کتاب، صحافی با کیفیت بالا انجام شده و جلد سوخته و تذهیب‌شده آن موجود است. همچنین، مهر شاه تهماسب بر صفحه ۱۶ کتاب نقش شده است.

هدیه دربار ایران به دربار عثمانی: این شاهنامه پس از تکمیل، در حدود چهل سال در دربار صفوی باقی ماند. شاهنامه تهماسبی به عنوان هدیه‌ای از دربار ایران به دربار عثمانی ارسال شد. این اقدام در سال ۹۸۳ هـ. ق به منظور تحکیم روابط و تبریک به سلطان سلیم دوم انجام شد. هیأتی به سرپرستی شاه‌قلی، حاکم ایروان، شامل ۳۲۰ مقام و ۴۰ بازرگان با هدایایی به میزان ۱۹ هزار شتر به دربار عثمانی اعزام شدند.

پس از سده نوزده: شاهنامه تهماسبی تا اوایل سده نوزدهم در دربار عثمانی باقی ماند و در سال ۱۹۰۳ در موزه هنرهای تزئینی پاریس به نمایش درآمد. در آن زمان صاحب کتاب «بارون دو روتشیلد» بود و در سال ۱۹۵۹ آرتور هاتِن آن را از نوه بارون خرید و به «شاهنامه هاتِن» تغییر نام داد.

شاهنامه طهماسبی در دوره پهلوی: آرتور هاتِن در سال ۱۹۷۰، برای رهایی از بدهی مالیاتی، ۷۸ صفحه از شاهنامه طهماسبی را به موزه «متروپولیتن» هدیه داد و به دنبال فروش آن به دولت ایران رفت. دولت شاهنشاهی به دلیل گرانی قیمت، از خرید کتاب خودداری کرد و هاتن اقدام به فروش برگه‌های نگارگری به صورت مستقل کرد. هفت مجلس از این نقاشی‌ها در حراج کریستی لندن به قیمت ۳٫۱ میلیون دلار فروخته شد و بعداً ۴۱ نقاشی دیگر نیز به گالری «اگینو» فروخته شد. هاتن سپس باقی‌مانده شاهنامه را به بانک لویدز لندن سپرد و در دو سال، ۱۴ برگ دیگر را نیز به فروش رساند. در نهایت ۱۱۸ مجلس از ۲۵۸ مجلس نقاشی در مجموعه هاتن باقی ماند و برگه‌های باقی‌مانده به قیمت ۷ میلیون دلار به ناصر داوود خلیلی پیشنهاد شدند.

علت با ارزش بودن کتاب: شاید از خود بپرسید چرا این کتاب انقدر با ارزش است. علت با ارزش بودن این کتاب استادانی هستند که بر روی آن کار کرده اند و همچنین موادی که در نوشتن آن بکار رفته است. نقاشی های این کتاب تماما با دست کشیده شده است و بلا استثنا با رنگ طبیعی گل ها و گیاهان کشیده شده است. حتی رنگ زرد در این کتاب با طلا کار شده است. متن های کتاب با استفاده از طلا و نقره نوشته شده است و در لا به لای ورقه ها رگه هایی از طلا وجود دارد.

باقیمانده شاهنامه تهماسبی در حال حاضر: هم اکنون: 118 برگ از این کتاب در موزه هنر های معاصر تهران واقع در ایران قرار دارد. 78 برگ در موزه متروپولیتن نیویورک واقع در آمریکا قرار دارد. 10 برگ در موزه آقاخان تورنتو واقع در کانادا قرار دارد. 3 برگ موزه هنر های اسلامی قطر دوحه واقع در قطر قرار دارد. 1 برگ موزه رضاعباسی تهران واقع در ایران قرار دارد.