باور نادرست استفاده ۱۰ درصدی از مغز!

یکی از افسانه‌های رایجی که درباره‌ی مغز وجود دارد، این است که فقط از ۱۰ درصد آن استفاده می‌کنیم. این تصور که انسان فقط ۱۰ درصد ظرفیت مغزش را به‌کار می‌برد، ایده‌ی جذابی است؛ زیرا نشان می‌دهد که اگر از ۹۰ درصد دیگر نیز استفاده کنیم، می‌توانیم باهوش‌تر یا موفق‌تر یا خلاق‌تر باشیم.

منشأ افسانه‌ی ۱۰ درصد نامشخص است؛ اما به‌طور قطع به بیش از یک قرن پیش بازمی‌گردد. عدد ۱۰ درصد در برخی از کتاب‌های قدیمی ذکر شده است و گاهی ادعا می‌شود که آلبرت اینشتین منشأ آن بوده است؛ ولی اثری از این ادعا در آثار اینشتین پیدا نشده است.

آیا ۹۰ درصد مغز ما خاموش است؟ اول از همه باید پرسید ۱۰ درصد از چه چیزی؟ اگر منظور ۱۰ درصد از نواحی مغز باشد، به‌راحتی می‌توان آن را رد کرد. عصب‌شناسان با استفاده از تکنیک تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (fMRI) می‌توانند بررسی کنند که وقتی افراد کار خاصی انجام می‌دهند یا درباره‌ی چیزی فکر می‌کنند، کدام قسمت‌های مغز آن‌ها فعال است.

درواقع، درحال‌حاضر fMRI بهترین ابزاری است که برای اندازه‌گیری فعالیت مغز دراختیار داریم. در این روش، فرد در اسکنر لوله‌مانندی دراز می‌کشد و به محرک‌های مختلف پاسخ می‌دهد. اسکنر تغییر جریان خون مغز را اندازه‌گیری می‌کند که نشانگر افزایش مصرف انرژی در مناطق مختلف مغز است. بخش‌هایی از مغز که خون بیشتری دریافت می‌کنند، در حال مصرف انرژی بیشتری هستند؛ بنابراین، ازنظر عملکردی فعال‌تر هستند.

یکی از مسائلی که احتمالاً موجب این تفکر شده، نشانگرهای فعالیت پراکنده‌ی مغز است که در اف‌ام‌آرآی مغز انسان مشاهده می‌شود. فرض کنید درون اسکنر اف‌ام‌آرآی قرار دارید و در حال تماشای فیلم هستید. نواحی خاصی از مغز شما (برای مثال قشر بینایی و قشر شنوایی) بسیار فعال‌تر از نواحی دیگر خواهند بود و این فعالیت در تصاویر fMRI به‌شکل لکه‌های رنگی ظاهر خواهد شد. لکه‌های رنگی نشانگر فعالیت زیاد معمولاً بخش‌های کوچکی از تصویر مغز و کمتر از ۱۰ درصد آن را دربر می‌گیرند و برای مشاهده‌گر عادی ممکن است این‌طور به‌نظر برسد که بقیه‌ی مغز کاری انجام نمی‌دهد. بااین‌حال، این نوع تصویربرداری تفاوت‌های بزرگ در فعالیت منطقه‌ای مغز را آشکار می‌کند، نه هر کاری که مغز در حال انجام‌دادن آن است.

شاید منظور از ۱۰ درصد، تعداد سلول‌های مغز باشد که در این صورت هم درست نیست. وقتی سلول‌های عصبی کارکردی ندارند، یا تحلیل می‌روند و می‌میرند یا نواحی مجاور مغز آن‌ها را به‌کار می‌گیرند. این‌طور نیست که سلول‌های مغز بیکار باشند.مغز ما بخش زیادی از انرژی را مصرف می‌کند. مغز فقط ۲ درصد از وزن بدن را تشکیل می‌دهد؛ اما فقط با زنده‌بودن، حدود ۲۰ درصد از انرژی بدن ما را مصرف می‌کند.

انعطاف‌پذیری مغز:گروه نادری از بیماران وجود دارد که اسکن مغز آن‌ها پدیده خارق‌العاده‌ای را آشکار می‌کند. در سال ۱۹۸۰، جان لوربر، متخصص اطفال بریتانیایی، در مجله‌ی ساینس گزارش کرد که چند بیمار به هیدروسفالی مبتلا بودند که تقریباً بافت مغزی نداشتند؛ اما عملکرد خود را حفظ کرده بودند. این موارد نشان نمی‌دهد که بقیه‌ی ما می‌توانیم از مغزمان استفاده بیشتری ببریم؛ بلکه نشان می‌دهد این افراد با شرایط بسیار غیرعادی سازگار شده‌اند.

برخی افراد پس از آسیب ناتوان‌کننده یا سکته دوباره می‌توانند توانایی‌هایشان را تقویت کنند و بخش‌های دیگری از مغز عملکرد بخش آسیب‌دیده را برعهده می‌گیرند. مغز بسیار انعطاف‌پذیر می‌تواند هنگام آسیب‌دیدن یک منطقه یا ازبین‌رفتن آن، دوباره اتصالات عصبی خود را ایجاد کند؛ بنابراین، آنچه شامل ۱۰۰ درصد می‌شود، می‌تواند تغییر کند. حتی با ازبین‌رفتن بخشی از مغز یا آسیب‌دیدن آن، ذهن می‌تواند راهی برای کار با حداکثر ظرفیت خود پیدا کند. ادعای استفاده از ۱۰ درصد مغز در سطوح مختلفی نادرست است. کل مغز همیشه فعال است و نورون‌ها و سلول‌هایی که از آن‌ها حمایت می‌کنند، همیشه مشغول انجام کار هستند.