زباله فضایی چیست؟

زباله‌های فضایی چیزهای گوناگون ساخته‌ی دست انسان هستند که در مدار زمین در حال گردشند، اما دیگر به درد نمی‌خورند یا به عبارتی کارایی ندارند.

در سال 1957 اسپوتنیک شوروی اولین ماهواره‌ی فضایی را به فضا پرتاب کرد. این دستاورد بشر دریچه‌ای به دنیای جدیدی بود. چند سال بعد حدود چند صد ماهواره به مدار زمین فرستاده شده بود. اما نکته مهم این است که تمام این ماهواره‌ها با موفقیت به فضا پرتاب نمی‌شدند! بسیاری از پرتاب‌ها موفقیت آمیز بودند اما مواردی هم وجود داشت که در آن جسم پرتاب شده در طول مسیر یا درهنگام جای گیری در مدار زمین دچار مشکل و نهایتا منهدم میشد ؛ اتفاقی که برای Transit IV-A افتاد و این ماهواره نتوانست به خوبی در مدار قرار بگیر و از هم متلاشی شد و تبدیل به زباله فضایی شد.

این زباله‌ها همگی با سرعت ۲۸ هزار کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند و حتی اگر خیلی کوچک باشند باز هم می‌توانند به ماهواره‌ها و سفینه‌های فضایی آسیب بزنند. بر اساس دستورالعمل‌های ناسا، اگر احتمال برخورد زباله‌های فضایی با ایستگاه فضایی بین‌المللی یا سفینه‌ای بیش از یک در صدهزار باشد و این مانور در اهداف مأموریت تغییر اساسی ایجاد نکند، سفینه باید مانورهای تغییر مسیر انجام دهد. اما اگر احتمال برخورد بیش از یک در ده هزار باشد مانور باید انجام شود مگر آنکه برای فضانوردان خطرناک باشد. این مانورها معمولاً جزئی هستند و یک تا چند ساعت قبل از زمان برخورد احتمالی انجام می‌شوند.

چین در سال ۲۰۰۷ برای انهدام یک ماهواره از رده خارج خود از یک موشک استفاده کرد که برخوردش با آن ماهواره بیش از ۳۰۰۰ قطعه زائد در مدار زمین رها کرد. شش سال بعد، ماهواره بلیتس روسیه، به دلیل برخورد با یکی از این قطعات از کار افتاد.

آیا این زباله‌های فضایی در آینده مشکل ساز می‌شوند؟ در سال 1978 یکی از دانشمندان ناسا به نام دونالد کسلر این موضوع را این طور توضیح داد که فضا نامحمدود است اما مرز فضایی زمین بی پایان نیست پس منطقا هر کدام از این ذرات که در مدار زمین به دام افتاده‌اند یک فضای محدود را پر میکنند. وی بیان کرد که هر حادثه تنها باعث آسیب به جسم ارسال شده به فضا نمی‌شود بلکه به اجسامی دیگر هم ممکن است در حین چرخش به دور زمین آسیب بزند. وی همچنین عنوان کرد اگر میزان زیادی زباله‌ی فضایی در فضا باشد می‌تواند باعث ایجاد یک واکنش زنجیره‌ای از برخوردها شود و برخوردهای بیشتر قطعات بیشتری ‌تولید می‌کنند تا جایی که مدار زمین غیرقابل استفاده شود. این پدیده به افتخار اقای کسلر سندرم کسلر نام گرفت. گرچه رخ دادن این تصادفات به این زودی‌ها امکان پذیر نیست اما بعضی از متخصصان نگرانند که انواعی از آن روزی مشکل‌ساز شود و باید گام‌هایی در جهت جلوگیری از رخ دادن آن برداشته شود.

سازمان ملل مدتی است که یک سری قوانین برای پرتاب ماهواره از سطح زمین گذاشته است تا ماهواره های ارسالی هدفمندتر و محدودتر باشند از جمله این قوانین این است که کشور ارسال کننده باید قبل از پرتاب یک پروپوزال درمورد نحوه جمع آوری ماهواره بعد از گذر 25 سال را به سازمان ملل ارائه دهد.

همچنین سازمان فضایی اروپا در نظر دارد یک ایستگاه فضایی جمع آوری زباله ایجاد کند به این صورت که این ایستگاه به فضا فرستاده میشود و با امکاناتی که دارد مثل توری یا آهن ربا و ... زباله های فضایی را به دام می‌اندازد یا از مدار زمین خارج میکند. و از طریق جاذبه به سمت زمین هدایت میکند که در اثر تماس با جو زمین نابود میشوند.

یک راه حل دیگر هم استفاده از آلیاژهای حافظه دار است این آلیاژها ساختار شکلی و شبکه‌ایشان در مواجهه با تغییرات شدید تنش و دما عوض میشود و به شکل چنگکی در می‌آید که با به دام افتادن آشغال فضایی در ان بسته، بسته می‌شود و مثل حالت قبلی آن را جمع آوری یا برای نابودی به سیاره مادر منتقل میکند.