گیاهان سمی

1. فرفیون صورتی (Pink Spurges) Euphorbia نام علمی این گیاه و از خانواده یوفوریا است که حاوی شیره‌ی شیری‌رنگ بسیار سمی است. فرفیون ها جز گسترده‌ترین گونه‌های قلمرو گیاهان هستند. شیرآبه گیاه فرفیون سمی بوده و در صورت تماس با چشم باعث کوری و یا کاهش بینائی می‌شود. تماس زیاد آن با پوست باعث تجزیه پروتئین ها می‌شود و باعث افزایش احتمال سرطان می‌شود. همه قسمت‌های این گیاه سمی است. براساس تحقیقات انجام شده در شهر هاوانای کوبا به این نتیجه رسیدند که فرفیون از جمله گیاهان مرتعی می‌باشد که برای چهارپایان سمی بوده و خورده شدن زیاد آن توسط احشام باعث بروز بعضی از اختلالات در بدن آنها و یا در بعضی مواقع نادر باعث مرگ آنها می‌شود. با توجه به سمی بودن این گیاه و نیز شیرآبه آن تقریبا استفاده داروئی از آن گزارش نشده است. ولی در چندین موارد شیرابه این گیاه را برای از بین بردن زگیل‌های پوستی، روی آنها ریخته‌اند. احتمالا چون مواد تجزیه‌کننده که در شیرابه فرفیون وجود دارد باعث تجزیه پروتئین‌ها و از بین بردن زگیل پوست می‌شود. احتمالا این کاربرد شیرابه فرفیون در طب سنتی به اثبات رسیده باشد، ولی باز هم دلایل و مستندات کافی در این مورد وجود ندارد و همیشه باید مواظب بود.

۲. ریشه شیرین شمالی (Northern Sweet-Vetch) این گیاه با نام علمی Hedysarum boreale از خانواده‌ی نخود و بومی آمریکای شمالی است، و در مناطق شمالی و غربی آمریکا و کانادا رشد می‌کند. این گیاه معمولا دسته‌ای است و دسته‌اش مانند گروه‌های دیگر غرب، خطرناک و کشنده است. این گیاه به خاک خشک، نور آفتاب زیاد علاقه دارد و پروانه‌های زیادی به خود جذب می‌کند، تا هنگامی که طعمه‌اش را شکار می‌کند، پیش از مرگ منظره‌ی زیبایی نشانش دهد. سرخپوستان بومی آمریکا از سم این گیاه نیز در مراسم‌های مذهبی و برای جنگ و شکار استفاده می‌کنند.

۳. تاتوره (Datura stramonium) چندین قرن است که از این گیاه با نام علمی Datura stramonium برای دارو استفاده می‌شود. اما اگر در دوز بالا از آن استفاده شود، این سفر توهمی خیلی‌خیلی دورتر می‌رود. دقیقا پیش از ایست قلبی، گویش نامنسجم، اختلال هماهنگی، ضربان قلب سریع و پوست خشک، سرخ و یا داغ را تجربه می‌کنید. هم چنین این گیاه جزو گیاهان داروئی محسوب می‌شود. از این گیاه ماده آتروپین بدست می‌آید که خاصیت ضدسم دارد. خود این گیاه سمی می‌باشد. آب موجود در آوند‌های این گیاه اگر در چشم ریخته شود باعث بازماندن مردمک چشم می ‌شود. طبق برخی از داستان‌‌های کاهنه بزرگ معبد آپولو، پیشگویی‎های خود را بعد از استنشاق دود تاتوره، بر زبان آورده ‌است. گیاه اثر قوی افیونی و مخدر دارد و توهم و دوبینی از نتایج آن است. سرخ‌‌پوستان بومی جنوب غربی آمریکا، تاتوره را در تشریفات مذهبی مخصوص سن بلوغ و دیگر مراسم خاص خود به کار می‌‌برده ‌اند.

۴. گل خون (Scadoxus multiflorus) این گیاه با نام علمی Scadoxus multiflorus، به نام‌های گل خون، ریشه سمی، چرخ کاترین و چندین نام خوفناک دیگر شناخته می‌شود. این گیاه غالبا در آفریقای مرکزی یافت می‌شود، اما از زمین‌های کم‌ارتفاع گرفته تا جنگل‌های کوهستانی، دشت‌ها و درختستان‌ها همه‌جا پراکنده شده است. این گیاه دارای آلکالوئید های سمی است و به ویژه برای دام‌ها هنگام چرا خطرناک است. از سم این گیاه در آفریقای مرکزی به طور سنتی در سمی کردن نیزه‌ها و مسموم کردن ماهی‌ها در ماهیگیری استفاده می‌شود. اما از نظر پزشکی، از این سم برای درمان سرفه، مشکلات معده و روده، سرماخوردگی تب، آسم، جذام، رگ‌به‌رگ شدن و کبودی استفاده می‌شود.

۵. گل شوکران (Hamelock) شوکران به طرز دیوانه‌واری سمی است. به قدری خطرناک است که یک گروه هوی متال که به خودکشی ها کمک می‌کنند، نام خود را از این گیاه برداشته‌اند. در اخبار دیگر این گل یک گیاه دارویی است که بومی اروپا و منطقه‌ی مدیترانه است. تمامی اجزا این گیاه سمی هستند. ماده سمی آن Coniin و از خانواده آلکالوئیدها است. پزشکان ایرانی و یونانی از این ماده در قدیم استفاده‌های دارویی بسیار می‌بردند. نیم تا یک گرم این سم برای یک انسان بالغ کشنده است. گیاه نرسیده و جوان، سمی‌تر از گیاه رسیده و بالغ است. تاثیر سم مستقیما بروی سیستم اعصاب بوده و پس از عوارضی چون حالت تهوع و لکنت زبان از طریق از کار افتادن سیستم تنفسی باعث مرگ می‌شود. از سالهای بسیار دور پزشکان در یونان باستان از این گیاه به عنوان آرامبخش و برای درمان آرتروز بهره می‌بردند. از این گیاه و سم آن برای مسموم کردن سقراط فیلسوف مشهور یونانی استفاده شد.

۶. سرخدار انگلیسی (English Yew) سرخدار درختی سوزنی برگ از تیره سرخداریان (taxaceae) بوده که بومی غرب، مرکز و جنوب اروپا ، شمال غربی آفریقا، جنب غربی آسیا و شمال ایران می‌باشد. میوه نوع ماده آن به رنگ قرمز و نوع نر آن به رنگ زرد که هر دو غیر سمی است. بذر سرخدار توسط پرندگان از جمله قرقاول پخش می‌شود. و ساقه و دانه این گیاه حاوی تاکسین است که یک آلکالویید بسیار سمی است که اثرات ضدمیتوزی دارد و در شیمی درمانی استفاده می‌شود. چوپان‌ها به دلیل سمی بودن آن را قطع می‌کنند و دیگر در ناحیه خزری فقط در منطقه کیاسر به طور پراکنده دیده می‌شود. ایران دانه‌های این گیاه و قسمت‌های دیگر را به دلیل داشتن خاصیت ضدمیتوزی به آمریکا صادر و قرص جلوگیری‌کننده از سلول‌های سرطانی را با قیمت گزاف خریداری می‌کند.

۷. خرزهره (Oleander) تمام بخش‌های خرزهره شامل برگ، گل، دانه، ساقه، پوست، ریشه . شیره آن سمی و حاوی گلیکوزیدهای قلبی می‌باشند. با این حال دانه‌های گیاه دارای بیشترین غلظت از این گلیکوزیدها بوده و در نتیجه سمی‌تر هستند به طوری که خوردن چند عدد از آنها می‌تواند به مرگ افراد منجر شود. پس از خشک شدن سمیت خرزهره حفظ می‌شود. این گیاه حتی پس از جوشانده شدن نیز همچنان سمی باقی می‌ماند. همچنین بخار و دود حاصل از سوختن شاخ و برگ گیاه حاوی گلیکوزیدهای کاردیوتوکسیک می‌باشد. خوردن یک برگ و یا 8 تا 10 عدد از دانه‌های خرزهره توسط انسان بالغ می‌تواند منجر به مرگ شود. مسمومیت با خرزهره در انسان به فراوانی اتفاق می‌افتد و در بعضی از کشورها یکی از علت‌های عمده مسمومیت گیاهی در انسان محسوب می‌شود. بلع تصادفی برگ، گل و یا دانه‌های گیاه توسط کودکان، خوردن برگ و یا جوشانده آن برای خودکشی، استفاده از قسمتهای مختلف گیاه به عنوان گیاه دارویی از جمله برای سقط جنین، مصرف عسلی که از گل‌های گیاه به وسیله زنبور فراهم شده است، استنشاق دود و بخار ناشی از سوختن شاخ و برگ خرزهره، خوردن گوشتی که با استفاده از ترکه‌های این گیاه به جای سیخ کباب شده است، خوردن سوپی که با ترکه‌های خرزهره به هم زده شده است و یا خوردن حشراتی که قبلا از خرزهره تغذیه کرده‌اند از مواردی می‌باشد که به مسمومیت در افراد و در مواردی به مرگ آنها منجر شده است.

۸. گیاه روغن کرچک (Castor Oil Plant) کرچک گونه‌ای گیاه زراعی یک ساله است که در ایران با نام‌های کرچک، بید انجیر و بزانجیر شناخته می‌شود. میوه آن کپسول خاردار و مدوری است که حاوی سه عدد دانه با پوسته منقوش و مغز سفید است. گیاه کرچک در واقع به طور عمده برای تهیه روغن آن پرورش داده می‌شود که در پزشکی به عنوان مسهل قوی کاربرد دارد. وقتی دانه‌های آن توسط کودکان و بزرگسالان خورده می‌شود، تا چند روز علائم عمده‌ای از مسمومیت نشان نمی‌دهد، مگر این که دانه‌ها جویده شود که باعث بروز زودرس علائم می‌شود. فرد اندکی اشتهای خود را از دست می‌دهد و دچار تهوع، استفراغ و اسهال می‌شود. به تدریج فرد دچار استفراغ مداوم، اسهال خونی و در موارد کشنده، زردی می‌شود. دز کشنده در اطفال، پنج شش دانه کرچک بوده، درحالی‌که در بزرگسالان در حدود 20 دانه است.

۹. خربق سفید (Veratrum) خربق سفید یا وراتروم عموما در نزدیکی مناطق کوهستانی و در نیمکره شمالی زمین می‌روید. این گیاه خوشه‌های مارپیچ متعددی از گل‌های سفید رنگ دارد. هر ذره از این گیاه زیبا مرگ به ارمغان خواهد آورد، چرا که از ریشه گرفته تا گل آذین آن در حدی مهلک سمی و کشنده هستند. از آنجایی که این گیاه دارای مقادیر بالایی از آلکالوئیدهای استروئیدی سمی است، خوردن تصادفی آن می‌تواند منجر به مرگ شود. این مواد یون سدیم را در بدن فعال کرده و باعث آسیب دیدگی سریع قلب و نهایتا منجر به مرگ می‌شوند. اولین نشانه مسمومیت با خربق سفید، دردهای انقباضی معده است، پس از آن و زمانی که سم جذب شده و وارد جریان خون شود، شاهد تشنج و بی‌نظمی ضربان قلب خواهیم بود. این گیاه را عامل مرگ اسکندر مقدونی معرفی می‌کنند. گونه‌های این گیاه اسامی متعددی دارند که از آن جمله می‌توان هلبور سفید آمریکایی (Hellebore) ، زنبق ذرتی، هلبور بزرگ، هلبور هندی، دانه‌ی خارش زا، آنه بیچاره (Poor Annie) ، خربق آبی و علف قلقلک را نام برد.

۱۰. جاکوبه ولگاریس (Jacobaea Vulgaris) جاکوبه ولگاریس یا رگورت (Ragwort) گیاهی است وحشی که نقشی مهم در اکوسیستم کشور انگلستان بازی می‌کند. این گیاه منبع غذایی بسیاری از گونه‌های حشرات بوده و حتی برخی از آنها به صورت مستقیم و انحصاری تنها از آن تغذیه می‌کنند. بر طبق نظر کارشناسان علی رغم نقش مهم زیست محیطی، این گیاه به عنوان عاملی مضر و سمی برای سلامت انسان شناخته می‌شود. سازمان سلامت جهانی تصدیق کرده که دست کم هشت آلکالوئید خطرناک در این گیاه یافت می‌شوند که اثرات سمی خود را به مرور زمان در کبد انسان نشان داده و در نهایت منجر به سیروز کبدی می‌گردند. وقتی که کبد آسیب ببیند فرد دچار مشکلات متعددی می‌شود که علائم آن شامل کاهش هماهنگی، کوری، دردهای شکمی تیرکشنده و زرد شدن چشم‌ها است. از آنجایی که این گیاه منبع اصلی غذای بسیاری از انواع حشرات است، سم موجود در آن ممکن است وارد منابع غذایی انسان از جمله عسل شود، همچنین این نوع سم در شیر بزهایی که از این گیاه تغذیه کرده‌اند نیز دیده می‌شود. چیدن این گیاه از مزارع مستلزم دقت کافی است چرا که دانه‌های آن به پوست دست فرو می‌روند.