موجودات ترسناک افسانه ای ایرانی★

بَختَک در افسانه‌ها و باور عامیانه ایرانی نام موجودی تخیلی است که شب‌ها قصد خفه‌کردن افراد در خواب را دارد. برخی منابع نیز بختک را با کابوس هم‌معنی دانسته‌اند. البته بختک با کابوس هم معنا نیست، بختک موجودی نامریی است که شب هنگام بر بدن انسان چیره می‌شود و تمام بدن را در اختیار گرفته و قفل می‌کند، درین حالت انسان فقط نظاره‌گر ناتوانی خود است. ترسی بدون دلیل وجود انسان را در بر می‌گیرد و انسان توان کوچک‌ترین واکنشی نسبت به این ترس ندارد. در برخی باورهای قدیمی معتقدند که بختک روی سینه افراد می‌نشیند و تمام وجود آن‌ها را فلج می‌کند. شاید ترس انسان گرفتار از این موجود نیز به دلیل این است که حضور آن را بر روی خود احساس می‌کند ولی نمی‌تواند آن را ببیند. برخی دیگر بر این باورند که بختک در درون انسان رخنه می‌کند و بدن را در اختیار می‌گیرد. اصطلاح «بختک روی زندگیش افتاده» نیز ازین جا وارد ادبیات فارسیشده‌است. بختک، به عقیده عوام، کنیز اسکندر بود. هنگامی که کلاغ به مشک محتوی آب حیات که اسکندر با خود از ظلمات آورده بود منقار زد و آن را درید و آب حیات بر زمین ریخت، این کنیز بی‌درنگ مشتی از آن آب را برداشته نوشید و اسکندر که سخت خشمگین شده بود به ضرب شمشیر بینی او را بینداخت، و فرنجک از گِل، و به قولی از خمیر، بینی ئی برای خود ساخت. فرنجک که به سبب نوشیدن آن آب عمر جاودانه یافته‌است چون کسی را به پشت خفته ببیند بر سینه او می‌جهد. اگر در آن حال خفته بیدار شده چنگ در بینی او اندازد فرنجک از بیم آن که بینیش کنده شود گنجی از گنج‌های اسکندر را که می‌شناسد رشوت خواهد داد تا دست از بینیش بردارد. بختک که به سبب همین افسانه بینی گلی، دماغ گلی و خمیری نیز خوانده می‌شود به عقیده عوام در تاریکی و به‌خصوص زیر درخت‌ها در جنگل‌ها و باغ‌ها می‌گردد. ظاهراً این اعتقاد از ناآگاهی عوام به گاز کربنیکی که شب‌ها از گیاهان متصاعد می‌شود و کسی را که در جنگل یا در زیر درخت خفته باشد به خفقان می‌افکند ناشی شده‌است. برخی افراد معتقدند، در صورتی که بتوان گلو یا دماغ بختک را گرفت، می‌توان هر آرزویی کرد تا بختک آن را برآورده کند عوام، احساس سنگینی که گاهی به شخصی که خوابیده دست می‌دهد را به وسیله آن توجیه می‌کنند. پدیده پزشکی [فلج خواب] در واقع همان بختک است. ختَک یا فَرَنجَک یا که نام علمی آن فلج خواب است، حالت اختناق و سنگینی است که گاهی در خواب به انسان دست می‌دهد، رؤیای وحشتناک توأم با احساس خفقان و سنگینی بدن که انسان را از خواب می‌پراند. خفتک، خفتو، خُفتوک ، برفنجک، درفنجک و فرنجک و فدرنجک و برغفج و برخفج و خفج و فرهانج و کرنجو، سکاچه ، سیاهی و در زبان لری به آن تپتپو و در زبان کردی به آن شوه و شویی و در عربی به آن کابوس می‌گویند.[۱] به ترکی هم می‌شود (قره باسما)، به بلوچی می شود(خپ خپوک) و در گیلکی بدان اوخوس گویند

آق بَلَند موجودی است که نامش در باورهای قزل‌باشان شهر مینودشت در استان گلستان شنیده می‌شود. توصیف این موجود اینگونه است که، سرتاپا سفید و بدن او شبیه روح است. گفته می‌شده که قد او به شش متر هم می‌رسد و در خانه‌های خرابه و یا نیم‌ساخته زندگی می‌کند. می‌گویند آق بَلَند انسان‌ها را به سمت خود کشیده، داخل بدن خود حل می‌کند و باعث مرگشان می‌شود

اين باور در هرمزگان رواج دارد. « غلوم زنجيري » نيز يکي ديگر از موجودات خيالي است. طبق باور عوام اين جنّ در اطراف قبرستان ها، بخصوص در کتار قبرستان شاهچراغ، واقع در روستاي « محمودي » ميناب وجود دارد. اين جنّ شبيه انسان است. قدي بلند و هيکلي تنومند و کشيده، رنگ سياه، بدني پرمو دارد و بدون لباس است. اين جنّ، زنجيري در دست دارد که از هر طرف طول آن به پنجاه متر مي رسد. هرگاه غلوم زنجيري انسان را ببيند زنجيرش را مي چرخاند و به طرف آدم پرت مي کند؛ اگر زنجير به فرد برخورد نکند آن شخص بيهوش مي شود و ممکن است نجات پيدا کند ولي اگر اصابت کند، در دم جان مي سپارد.

درباور مردمان هفشجان چهارمحال بختیاری، موجودی به نام آستین درازه وجود داشت. آستین درازه، موجودی شبح مانند و سیاه است که تصویر واضحی از او دیده نمی‌شود. او آستین‌های بسیار بلندی دارد که با استفاده از آن‌ها کودکان را می‌دزدد و با خودش می‌برد. بزرگترها از این موجود برای ترساندن کودکان استفاده می‌کنند.

بوشاسپ در اسطوره‌شناسی زرتشتی، عاملِ تنبلی و بیکاری پنداشته می‌شود. او عاملِ «به تعویق افتادن» است زیرا می‌کوشد که نیکان را از انجام وظایفِ سازنده بازدارد. او دنیا را به خواب می‌برد و مؤمنان را در ساعتِ نماز، خواب نگه می‌دارد. اگرچه «به تعداد گناهانی که انسان مرتکب می‌شود، دیو وجود دارد» و بوشاسپ از معدود دیوهایی است که به‌طور خاص در متون ذکر شده‌است، اما او در زمرهٔ شیاطینی نیست که با جزئیات کامل توصیف شده‌اند.