افلاطون

افلاطون (به یونانی کهن: Πλάτων، تلفظ: /platon/ پلاتون) (۴۲۸/۴۲۷ ق. م تا ۳۴۸/۳۴۷ ق. م) یکی از فیلسوفان بزرگ یونان و آتن در عصر کلاسیک یونان است. به تعبیر دیوگنوس لائرتیوسی نام واقعی او آریستوکلِس بود و به دلیل هیکل تنومندش به او لقب افلاطون را دادند.[۱] همچنین بسیاری او را بزرگ‍ترین فیلسوف تاریخ می‌دانند.[۲] او در کنار استادش سقراط و شاگردش، ارسطو، از فیلسوفان بزرگ یونان باستان بودند. فیلسوف‌شاه و نظریه مثل دو ایده اصلی در آثار او هستند.

افلاطون در آتن در سال ۴۲۷ قبل از میلاد در یک خانواده قدرتمند سیاسی و اشرافی متولد شد.[۳] اسم واقعی این فیلسوف افلاطون نیست، بلکه نام اصلی او آریستوکلِس بود. افلاطون (پلاتون) در زبان یونانی به معنای وسیع است. درست معلوم نیست که چرا این لقب را به او داده‌اند و تأویلات بسیار کرده‌اند. بعضی گفته‌اند به واسطه اینکه چهارشانه و وسیع‌الصدر به معنای ظاهری بوده و قد بلند داشته به افلاطون—برگرفته از صفت «پهن» (λατύς)[۴] در زبان یونانی—شهرت یافت. بعضی دیگر نوشته‌اند پیشانی وسیع و بزرگی داشته است. گروهی گفتند که مقصود اصلی ملقب کردن آریستوکلس به افلاطون نه بخاطر ظاهر تنومند بلکه بخاطر وسیع الصدر بودن و اندیشه والای اوست.[۵] افلاطون از خانواده‌ای بزرگ و ارجمند بوده است. نسب او از طرف پدر به کودروس می‌رسد که آخرین پادشاه آتن بوده و بعد از او دولت آتن مبدل به جمهوری شده است. از جهت مادر نیز شریف و محترم بوده و نسب مادرش به شخص دیگری می‌رسد که از مردمان نامی است و او سولون است که پادشاه نبود اما مقام حکمت داشت. سولون در میان یونانی‌های قدیم یکی از خردمندان هفتگانه بود که در باب او داستان‌های زیادی نقل شده است.[۶] افلاطون از بچگی بسیار تیزهوش بود و پدرش برای او معلمانی در زمینه‌های موسیقی، فلسفه، ژیمناستیک، و ادبیات گرفته بود. فیثاغورث بر او تأثیرگذار بود همچنین وی در بیست سالگی برای تکمیل معارف خود شاگرد سقراط شد. این مصاحبت و شاگردی به مدت هشت سال ادامه یافت هرچند در این مسئله شبهاتی وجود دارد. افلاطون در ۳۹۹، پیش از میلاد شاهد اعدام خودخواسته آموزگارش سُقراط به حکم دادگاه آتن بود و در اینباره نوشته است که سقراط پیشنهاد فرار از آتن را رد کرد. پس از اعدام سقراط، افلاطون آتن را به قصد مگارا (شهر) ترک کرد. او برای چندین سال در شهرهای یونان و کشورهای بیگانه نظیر مگارا به گردش پرداخت و پس از سفری به سیسیل در سال ۳۸۷، در چهل سالگی به آتن بازگشت و مدرسهٔ فلسفی ایجاد کرد که به نام آکادمی مشهور است. تعلیمات وی در آن‌جا بر اثر دو بار سفری که در سال ۳۶۶ و ۳۶۱ به سیسیل داشت به تعویق افتاد. افلاطون در سال ۳۴۷ درگذشت و رهبری آکادمی خود را به اسپئوسیپوس که خواهرزاده و همچنین شاگردش بود، سپرد.[۷]

آثار افلاطون به صورت گفت و شنود (مناظره) است و با توجه به گفته تیلور در خصوص اینکه ما مجموعه کامل کتاب‌های افلاطون را در اختیار داریم؛ فرض بر این گذاشته شده که ما همه محاورات او را در دست داریم، هر چند گزارشی از تدریس‌های وی در آکادمی وجود ندارد.[۷] مهم‌ترین کتابی که از افلاطون به جای مانده رسالهٔ جمهور است. این کتاب دارای ۱۰ محاوره است. در تمام آثار گفتگوهای سقراط با اشخاص گوناگون، به‌طور دقیق و با ذکر نام دیده می‌شود. رسالهٔ جمهور گفتگوهایی در خصوص عدالت، مرگ، تقلید، مستبد و… است که معمولاً پیرامون سقراط می‌گردد. این رساله حاصل مکالمات سقراط با گلاوکن (برادر افلاطون)، سیمیاس، هیپوکراتس و چند فرد دیگر است.[۸] اثر دیگر افلاطون ضیافت یا مهمانی یا سمپوزیوم نام دارد که رساله‌ای دربارهٔ عشق است. این رساله، یک حالت روایی و داستانی داشته که در یکی از مهمانی‌های آتن که سقراط نیز حضور دارد، اتفاق می‌افتد. ما در بخش‌های از کتاب شاهد گفتگوی اشخاص داستان هستیم. از دیگر آثار افلاطون می‌توان از لاخس دربارهٔ شجاعت نام برد که البته بی‌نتیجه است؛ همچنین ایون بر ضد شاعران و شعرخوانان دوره‌گرد، کراتولس در خصوص نظریهٔ زبان و فدروس که به ماهیت عشق دلالت دارد؛ نام برد. احتمال می‌رود که فدروس در بین سفر اول و دوم افلاطون به سیسیل نوشته شده است. شایان ذکر است؛ که جدا از آثار مذکور افلاطون دارای ده‌ها اثر دیگر نیز هست. او نظریه ای به نام نظریه مثل مطرح کرد که در آن ذکر نموده است که انسان یکی مثل خود در عالم دیگر دارد. در این نظریه انسان، حیوانات و هر موجود دیگری نمونه کامل دارد (همانند یک قالب)، که آفریده‌های موجود در زمین، از آن قالب یا مثال شکل گرفته‌اند. اینک در زیر، آنچه از کتاب‌های افلاطون که امروزه اصیل بودن آنها مقطوع یا قریب به یقین است فهرست می‌گردد؛ آن هم به ترتیب تاریخی که برای آنها می‌توان قائل شد و البته این ترتیب حدسی و فرضی و تقریبی است.[۹]

افلاطون در سال ۳۸۷ پیش از میلاد «مدرسه علوم، فلسفه و ادبیات» خود بنام «آکادمی» را در تقدیس آکادموس بنا کرد. بحق می‌توان آکادمی را اولین دانشگاه اروپایی دانست زیرا مطالعات و تحقیقات آنجا فقط محدود به فلسفه محض نبود بلکه به رشته وسیعی از علوم شامل اخترشناسی، ریاضیات، علوم طبیعی و موسیقی می‌پرداخت و همچنین در همه موارد تأکید افلاطون بر روحیه علمی بود و نه فقط چیزهایی که کاربرد عملی دارند. ارسطو به مدت ۲۰ سال شاگرد آکادمی بود و پس از آن در آنجا استادی کرد.[۷]

آثار وی = اقریطون تکلیف اوتوفرون دینداری هیپیاس اول زیبا آلکیبیادس اول حقیقت انسان هیپیاس دوم دروغ خرمیدس خردمندی لاخیس دلاوری لوسیس دوستی پروتاگوراس سوفسطاییان گورگیاس فن خطابه مینون فضیلت فیدون نفس ضیافت مهمانی، عشق فایدروس زیبایی ایون شعر منکینوس خطابه رثائیه اوطوذیموس مرد جدلی کراتولس خواص اسامی سیاست عدالت برمانیدس صور مثل طئی تیتوس علم سوفسطایی وجود مرد سیاسی پادشاهی فیلبوس لذت طیمائوس طبیعت کریتیاس اتلانتیدا نوامیس قانونگذاری ایپنومیس حکیم، گفتگوی شبانه