چرا در شاهنامه از کوروش اثری نیست؟

ما متونی را که منبع کار فردوسی بوده‌اند و خدای نامه‌های عهد باستان را - که می‌دانیم در روزگار فوق بسیاری از آن نسخ برجای مانده بودند- ندیده‌ایم و چه کسی می‌تواند ادعا کند در آنها نام کوروش نیامده بوده؟

شاهنامه شناس شهیر استاد جلال خالقی مطلق به روشنی به همانندی‌های شخصیت تاریخی کوروش و کیخسرو در شاهنامه اشاره دارند.

از مباحث بسیار تخصصی منابع کار فردوسی نیز می‌گذریم که مجالی دیگر برای طرح می‌طلبد. برای اشاره‌ای کوتاه، در 346 ق هنگامی که ابومنصور عبدالرزاق سپهسالار و صاحب منصب مشهور روزگار سامانی روحانیان زرتشتی را گرد آورد تا بر اساس منابع پهلوی که در دست‌رس بود کتاب شاهنامه ابومنصوری را تدوین کنند، قرن‌ها بود که خط میخی به دست فراموشی سپرده شده بود و هم خاطره هخامنشیان.

این شاهنامه ابومنصوری همان منبع اصلی کار فردوسی است که آن هم خود بر بنیاد منابع پهلوی نگارش یافته. منابعی که برخی از آنها پس از اسلام به عربی ترجمه شده و برخی هنوز به پهلوی و در دست موبدان زرتشتی باقی بودند.

در آن منابع البته که نامی از هخامنشیان نیامده بود زیرا در طول فرمان‌روایی سلوکیان و ونزدیک به 500 سال حکومت اشکانیان (که از شرق ایران بودند) یادگارهای هخامنشی در دست فراموشی بودند. در روزگار فردوسی بسیاری از ایرانیان هخامنشیان را همان کیانیان می‌پنداشتند. اما مورخین و اهل تحقیقی که از منابع یهودی و یونانی استفاده کرده بودند کوروش را می‌شناختند.

پس در کتاب حمزه اصفهانی و آثارالباقیه بیرونی و... نام و یاد کوروش را داریم هرچند با تحول و تغییر. در این بین می‌توان به مقاله زنده یاد استاد باستانی پاریزی رجوع کرد تحت عنوان "کوروش در روایات ملی" که به خوبی آگاهی اهل تاریخ و فرهنگ از کوروش را نمایانده است.