دموکراسی

دموکراسی؛ کلمه‌ای که تعریفش را بسیار شنیده‌ایم. اما واقعیت این رویا چیست؟

درود. به اولین پست از مجموعه‌ی «واژه نامه‌‌ی سیاست» خوش آمدید. در اولین قسمت به دموکراسی می‌پردازیم. کلمه‌ی دموکراسی از دو واژه‌ی یونانی دوموس(مردم) و کراتوس(قدرت) تشکیل شده‌است و در معنای تحت‌اللفظی به معنی قدرت مردم است. گرچه آنتونی بلاستر درباره‌ی این اصطلاح می‌نویسد: «دموکراسی مانند بسیاری از اصطلاحات اصلی علم سیاست... در اصل واژه‌ای است یونانی که از دو واژه کوتاه‌تر «دموس» و «کراتوس» تشکیل شده است. هر دو اصطلاح چند معنا دارند. دموس می‌تواند هم به معنای کلیه شهروندانی باشد که در «پولیس» polis یا «دولت – شهر» زندگی می‌کنند، و هم به معنای «اراذل و اوباش» یا «توده عوام» و یا «اقشار فرودست» به کار رود. «کراتوس» می‌تواند هم به معنای «قدرت» و هم به معنای «قانون» باشد که این دو معنای یکسانی ندارند.»

دموکراسی درواقع به عنوان نقطه‌ی مقابل دیکتاتوری ( که در آینده به صورت جداگانه به آن می‌پردازیم) شناخته می‌شود. در حکومت‌های دموکراتیک قدرت مطلق وجود ندارد و قدرت میان تفکرات و اقشار مختلف جامعه تقسیم می‌شود. این نوع اداره‌ی حکومت، امور سیاسی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط مردم کنترل می‌شود و این مردم هستند که به صورت مسالمت آمیز حاکمان خود را انتخاب می‌کنند. پس یکی از ستون‌های اصلی نظام دموکراتیک این است که مردم صدای خود را داشته و حق بیان نظرات خودشان را داشته باشند. قوانین نظام‌های دموکراتیک اصولا به دور از دین و مذهب وضع می‌شوند چراکه در جامعه‌ای که مردمی با گرایش به ادیان و تفکرات مختلف حق حضور و ابراز وجود در صحنه‌ی اجتماع، سیاست و... را دارند، حکومت دین معنای چندانی ندارد.

سیستم های دموکراتیک ویژگی ها، یا شاید بهتر بگویم: آرمان هایی دارند که اغلب شامل: 1.انتخابات آزاد و عادلانه 2.سیستم قضایی آزاد 3. حاکمیت قانون 4. مشارکت شهروندان در امور سیاسی 5. برابری افراد جامعه 6. شفافیت نسبت به سیاست‌ها 7. پاسخگو بودن مسئولین 8. آزادی رسانه و مطبوعات و... هستند.

دموکراسی اما گونه‌های مختلفی دارد. در دموکراسی مسقیم شهروندان تصمیم میگیرند و قانون وضع میکنند. اما در دموکراسی نمایندگی مردم مقامات را از جانب خودشان انتخاب میکنند که درواقع دموکراسی پارلمانی و ریاستی از این نوع نظام هستند. نظام ریاستی یک رئیس جمهور را به عنوان رئیس دولت انتخاب میکند اما سیستم پارلمانی دارای یک نخست وزیر است که مشروعیتش را از پارلمان میگیرد. والبته که یک رئیس اسمی هم دارد مثل یک پادشاه یا یک رئیس جمهور که در کشوری مانند هند رئیس جمهور، رئیس کشور است و نخست وزیر، رئیس دولت.

امروزه آتن را اولین دموکراسی جهان می‌دانند. افلاطون به عنوان کسی که در این نظام زندگی کرده بود به شدت با دموکراسی مخالف بود. او اولین ویژگی این سیستم را آزادی می‌داند:« شهر آکنده از آزادی رفتار و گفتار است و هر کسی حق دارد هرطور که خواست عمل کند.» پس هرگونه شخصیتی در این جامعه امکان بروز دارد. دومین ویژگی این است که مجموعه‌ای از تمام حکومت‌هاست و خصیصه‌ی سوم دموکراسی آتنی رهایی از هر قید و بندی است. کسی که لایق حکومت است میتواند سر باز زند و کسی که هیچ استحقاقی ندارد میتواند این کار را انجام دهد. مجرمان ممکن است مورد اغماض قرار گرفته و محکومان به اعدام در شهر قدم زنند. و در امر آموزش نه استعداد و نه سابقه‌ی ‌‌فرد مورد توجه نیست. کافی است از عشق به مردم بگوید. افلاطون دموکراسی را نظامی که «برابری را در میان برابرها و نابرابرها به یک اندازه برقرار می‌سازد» تعریف می‌کند.

برای رسیدن به جوامع دموکراتیک هزاران سال تلاش شده است اما فاصله‌ی جامعه‌ای واقعا دموکراتیک تا توهم دموکراسی یک قدم است. برای مثال در مهد مردم سالاری جهان، آمریکا، شاهد وجود ویژگی‌هایی هستیم که برخلاف اصول دموکراسی است.‌ برای مثال قطب سازی شدید از اصلی ترین قاتلان دموکراسی است. اجازه دهید توضیح دهم. وجود احزاب برای سیستم سیاسی پویا، لازم است و برای هر سیستم مردم سالاری مفید. اما وقتی از رسانه ها برای ساخت اخبار جعلی و تغییر اطلاعات استفاده میشود تا جایی که احزاب یک دیگر را دشمن میبینند، فروپاشی درونی نظام دموکراتیک آغاز میشود. دشمن دیگر دموکراسی پوپولیسم است که به صورت مفصل و جداگانه به آن خواهیم پرداخت.

با اینکه این نظام سیاسی بسیار وسوسه انگیز و جذاب است اما واقعیت آن است که ما در جهانی زندگی میکنیم که راهی برای فرار از فساد وجود ندارد. گویی فساد در ذات انسان و جوامع انسانی ریشه دوانده‌ است. در اکثر انتخاباتی که در سرتاسر دنیا برگزار میشود بی انصافی نمایان است. حتی در بزرگترین نظام‌های دموکراتیک هم بی ثباتی و سرکوب مخالفان حوزه‌ی سیاست را آلوده و برای مردم ناعادلانه میکند. البته که از نظر عقلانی همانطور که «ژآن ژاک روسو» در کتاب «قرارداد اجتماعی» اشاره میکند تحقق همچین نظامی غیر ممکن و بی معنی است.