"سونامی"

به‌طور کلی، وقوع سونامی روی زمین و خشکی احساس نمی‌شود. سونامی یا به‌ صورت امواجی بزرگ‌تر از امواج معمولی ظاهر می‌شود یا انرژی ساتع شده از آن به‌سمت مناطق دورافتاده‌ اقیانوس‌ها هدایت و در نهایت پراکنده می‌شود؛ البته گاهی نیز امواج یک سونامی قدرتمند می‌تواند تا ارتفاع ۱۰ متر بالا برود و مستقیماً به خشکی‌های نزدیک سواحل آسیب بزند. این‌ گونه سونامی‌ها قادرند سواحل را از سر راه خود برداشته و وارد شهرها شوند.

تقریبا ۷۰ سال پیش در روستای ساحلی «لائوپاهوهو»، هاوایی، هنگامی‌که دانش‌آموزان در کلاس نشسته بودند، امواج خشمگین دریا وارد شده و همه چیز را در هم کوبیدند. وقوع زلزله‌ای در آلاسکا در یکم آوریل ۱۹۴۶، موجب شکل‌‌گیری این سونامی شد. طی این فاجعه، ۱۵۹ نفر در جزیره از جمله ۱۹ دانش‌آموز در مدرسه‌ روستا کشته شدند؛ نکته‌ای که همواره در اذهان مردم لائوپاهوهو خواهد ماند، این است که یک زمین‌لرزه می‌تواند موجب بروز تلفات جانی در هزاران کیلومتر آن‌ طرف‌تر شود.

در هیلو که نزدیک‌ترین شهر به روستای لائوپاهوهو است، موزه‌ای به نام «موزه سونامی اقیانوس آرام» وجود دارد که در آن تمامی اطلاعات مربوط به سونامی‌های به وقوع پیوسته در طول تاریخ این منطقه، به نمایش گذاشته شده است.

اگر زمین‌لرزه‌ای در زیر آب رخ دهد، انرژی حاصل از آن در اقیانوس آزاد شده و موجب وقوع امواج بزرگ سونامی می‌شود؛ اما چه عواملی موجب شکل‌‌گیری این امواج عظیم‌الجثه می‌شود؟ همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، دلیل این اتفاق وقوع زلزله است.

کره زمین چندین «زمین‌ساخت صفحه‌ای» یا «تکتونیک صفحه‌ای» دارد. این صفحات گاه و بی‌گاه حرکت کرده و تغییر مکان می‌دهند. لایه زیرین آن‌ها یعنی گوشته و لایه نزدیک به هسته، مانند صفحات روی زمین سفت و محکم نیستند. همچنین، جریان‌های همرفت یا انتقال گرما موجب برخورد صفحات زمین به یکدیگر، درهم شکسته شدن یا روی هم قرار گرفتنشان می‌شود که در نتیجه‌ آن، امواجی قدرتمند به سطح زمین فرستاده می‌شود.

اکنون آب را نیز به این معادله اضافه کنید. تصور کنید در وان حمام نشسته‌اید و پاهایتان را عقب و جلو می‌کنید. درون آب امواج کوچکی شکل می‌گیرد؛ هرچه محکم‌تر پاهایتان را تکان دهید، امواج بزرگ‌تری نیز درست خواهید کرد. این نوع انرژی به هنگام وقوع زلزله، ده‌ها میلیون برابر قدرتمندتر است و امواج شکل‌گرفته نیز بسیار بزرگ‌تر هستند. سونامی ممکن است با امواجی چند سانتی‌متری شروع شود ولی با نزدیک شدنش به ساحل، آب‌های کم‌عمق و سطحی موجب بزرگ شدن این امواج می‌شود. فوران‌های آتشفشانی نیز از دیگر عوامل وقوع سونامی است. البته چنین سونامی‌هایی بسیار نادر هستند.

زمین‌ لرزه‌ اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ به ما نشان داد که امواج سونامی تا چه حد می‌توانند وحشتناک باشند. طی این فاجعه، بیش از ۲۳۰,۰۰۰ نفر در ۱۴ کشور دنیا جان خود را از دست دادند. ۷۰ درصد از این تلفات متعلق به کشور اندونزی بود. خسارت مالی این حادثه در حدود ۱۵ میلیارد دلار بود. بزرگی این زلزله ۹ ریشتر بود و پس‌لرزه‌های آن در آفریقای جنوبی نیز احساس شدند. حتی در این مورد فیلمی هم ساخته شد.

مستعد برای وقوع انواع زلزله و سونامی است. در سال ۲۰۱۱، پس از وقوع زلزله‌ای ۹ ریشتری، یک سونامی بسیار بزرگ در ژاپن اتفاق افتاد. این سونامی، با ۳۰۰ میلیارد دلار خسارت مالی، پرهزینه‌ترین فاجعه‌ تاریخ بشریت محسوب می‌شود. تمامی شهرهای این منطقه از نقشه محو شدند. پس از برخورد امواج سونامی و زلزله با نیروگاه اتمی فوکوشیما، مواد رادیواکتیویته‌ آن وارد اقیانوس آرام شد. اما از آنجایی مردم ژاپن نظارت بسیار خوبی بر وقوع فجایع این ‌چنینی و نیز آمادگی کامل آن را داشتند، تلفات جانی در حدود ۱۸ هزار نفر و بسیار کمتر از سونامی اقیانوس هند بود.