دژاوو چیست؟!

شما به شیراز سفر کرده‌اید و هنگام گشت و گذار در میان آثار تاریخی ناگهان احساس می‌کنید قبلا آنجا بوده‌اید.فردی را برای نخستین بار ملاقات می‌کنید ولی احساس می‌کنید قبلا او را جایی دیده‌اید یا او را می‌شناسید. در حال گفت‌و‌گوی عمیق با دوستی هستید و ناگهان احساس می‌کنید دقیقا همین مکالمه را قبلا داشته‌اید؛این حسی که تقریبا همه ما دست‌کم برای یک بار در زندگی‌ چنین تجربه‌ای را داشته‌ایم با کلمه‌ای فرانسوی توصیف می‌شود؛دژاوو(Déjà vu )که به سختی به«آشنا پنداری»در فارسی ترجمه شده است؛حسی عجیب و غریب که در مواجهه با یک اتفاق،منظره یا حتی تجربه‌ای کاملا جدید به آن دچار می‌شویم و مدام با خودمان تصور می‌کنیم که در گذشته این اتفاق برایمان رخ داده است.

بچه‌ها بیشتر از بقیه دچار این حس می‌شوند.تعداد بسیار اندکی از افراد، نخستین بار قبل از سن ۶ سالگی دژاوو را تجربه کرده‌اند.خیلی‌ها هم می‌گویند نخستین بار قبل از ۱۰ سالگی دچار این حالت شده‌اند.مهم‌ترین دلیل اینکه نخستین تجربه‌ی دژاوو در بعضی بچه‌ها کمی طول می‌کشد، این است که باید متوجه بشوند این احساس آشناییِ وضعیت که دارند، واقعا قوی‌تر از آن چیزی است که باید باشد یا نه.خیلی از بچه‌های کوچک‌تر،نمی‌توانند این احساس را به‌خوبی درک کنند.وقتی به سن ۱۵ تا ۲۵ سالگی می‌رسید،احتمالا خیلی بیشتر از آن‌چه بعد از این سنین اتفاق می‌افتد، دچار دژاوو می‌شوید.تعداد دفعات دژاوو بعد از ۲۵ سالگی،مدام کمتر می‌شود.این مسئله برای محققان سوال‌برانگیز است،چون تصور کلی آن‌ها این است که مشکلات ذهنی،با بالا رفتن سن بیشتر می‌شوند؛همین مسئله،نکته‌ی بسیار مهمی درباره‌ی آشناپنداری به ما یاد می‌دهد و آن این که دژاوو اصلا مشکل ذهنی نیست.رویداد این حالت،در واقع نشانه‌ی ذهن سالمی است که می‌تواند هشدارهای آشنایی را که صحیح نیستند، تشخیص بدهد.شاید آن چه در سنین بالای ۲۵ سال رخ می‌دهد،این است که فرد در تشخیص هشدارهای آشناییِ ناصحیح مشکل پیدا می‌کند و در حقیقت آن‌ها را باور می‌کند.البته دلایل دیگری هم برای کمتر شدن تعداد تجربه‌های دژاوو در سنین بالای ۲۵ سال مطرح شده‌اند.

به حال علت واقعی دژاوو مشخص نشده است،اما شاید بیش از 40 فرضیه برای توجیه این پدیده مطرح شده است.یکی از فرضیه‌هایی که در این مورد مطرح است،فرضیه جهان موازی است.این فرضیه بیان می‌کند که آدم‌ها در جهانی موازی قبل از این، در حال زندگی و تجربه همین وقایع هستند و در گذشته نیز همین تجربه‌ها را داشتند.فرضیه دیگر این است که محرک‌های محیطی ایجاد کننده این مسئله در فرد به شمار می‌روند.مثل بوی به خصوص یک محیط با ویژگی‌های خاص، یا یک تصویر خاص که ایجاد کننده آن است.اما زمانی که فرد در یک محیط فاقد محرک قرار گرفته و باز دچار آشناپنداری می‌شود،اعتبار این فرضیه از دست می رود.

اشکال در کدبندی مغز:طبق این فرضیه زمانی که مغزتان در تلاش است و می‌خواهد رویدادهای جدید را کدبندی و دسته بندی کند تا راحت‌تر به حافظه بلند مدت انتقال یابند،گاها دچار تاخیر و اشتباه می‌شود؛یعنی در فرآیند انتقال داده‌ها،مغز به اشتباه فرض می‌کند که اتفاق مورد نظر را در گذشته تجربه کرده است،در حالی که واقعیت ندارد.این اشتباه ممکن است به دلیل دائمی بودن فرآیند انتقال داده‌ها رخ دهد.

تجدید خاطره:تجدید خاطره زمانی اتفاق می‌افتد که در گذشته یک اتفاقی رخ داده و آن را تجربه کرده‌اید. حال دوباره در آن موقعیت قرار می‌گیرید.اما بازشناسی بر اساس احساس آشنایی متفاوت است.زمانی که با یک پدیده روبه‌رو می‌شوید که آن را می‌شناسید،اما نمی‌دانید در گذشته در چه وضعیت و چه شرایطی،کجا و چگونه با آن روبرو شده‌اید و هر چقدر درباره جزئیات آن رخداد فکر می‌کنید،کمتر به نتیجه می‌رسید. در هر صورت تئوری بازشناسی براساس آشنایی با بهره گیری از تست‌های روان شناسی تایید شده است.اما این که پدیده آشناپنداری با آن مرتبط باشد،کاملا مشخص نیست.

رویاهای آگاهی دهنده از دژاوو:فرضیه رویاهای آگاهی دهنده مدعی این مسئله است که آدم‌ها قبل از وقوع امری آن را در خواب می‌بینند.مخصوصا برخی از وقایع خاص یا تلخی که اتفاق می‌افتد.به طور مثال ممکن است شما صحنه‌ای از یک مسیر ناآشنا را در خواب دیده باشید.زمانی که در آن قرار می‌گیرید،احساس کنید که آن جاده را دیده‌اید و آن را در ذهن خود مرور کنید. این به علت رویای پیش آگاهانه است که برای شما اتفاق می‌افتد.

و در آخر ناخودآگاه نیمه کاره:فرضیه بعدی برای توجیه علت آشناپنداری،بازشناسی درک وقایعی است که در ناخودآگاه شما نشات گرفته است.اما این محرک در ضمیر ناخودآگاه راه پیدا نکرده و شکل گیری نیمه کاره در ناخودآگاه داشته است.این تئوری می‌تواند یکی از علت‌های پدیده آشناپنداری باشد.