-رسم و رسوم چهارشنبه سوری؟!-

در ایران باستان جشن‌های فراوانی مانند «عید نوروز» و «شب یلدا» وجود داشته است. یکی از این جشن‌ها هم چهارشنبه‌ سوری نام دارد. مراسم چهارشنبه‌ سوری در غروب شب قبل از آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. با ما همراه باشید تا با تاریخ، تاریخچه، فلسفه و داستان و آداب و رسوم چهارشنبه سوری آشنا شوید.

عبارت «چهارشنبه‌ سوری» از دو کلمه تشکیل شده است که یکی به معنی روزی از روزهای هفته و دومی شکلی دیگری از کلمه سرخ است. البته کلمه سوری معنای نشاط و شادی نیز دارد. به همین دلیل شعر «سرخی تو از من زردی من از تو» را هنگام پریدن از روی آتش و در این شب می‌خوانند. در واقع می‌خواهیم که انرژی مثبت آتش را دریافت کنیم و غم‌ها و غصه‌هایمان را بسوزانیم.

تاریخچه چهارشنبه‌ سوری تاریخچه‌ی چهارشنبه‌ سوری به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد. این جشن خود آمیزه‌ای از چند رسم کوچک و بزرگ است. سنت اصلی در آداب و رسوم چهارشنبه‌ سوری برپایی آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» هنگام پریدن از روی آن بوده است. این شعر دعایی بوده است که ایرانیان از قدیم برای آتش می‌خواندند و از آن می‌خواستند تا بیماری‌ها و کسالت‌ها و نگرانی‌های سالی که گذشته را از آن‌ها بگیرد تا سال جدید را با شادکامی و سرزندگی شروع کنند. چهارشنبه‌ سوری همچنین اولین پایکوبی برای پیشواز بهار شمرده می‌شود. قدیمی‌ترین اشاره به جشن چهارشنبه‌ سوری را می‌توان در کتاب «تاریخ بخارا» نوشته‌ی ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی (۲۸۶ تا ۳۵۸ هجری قمری) پیدا کرد. آنجا که می‌نویسد:

… و چون امیر منصور بن نوح به مُلک بنشست، اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه، به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هر چه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آن‌گاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنان که «عادت قدیم» است، آتشی عظیم افروختند. پاره‌ای از آن بجست و سقف سرای در گرفت و دیگر باره جمله سرای بسوخت.

داستان و فلسفه چهارشنبه سوری چیست؟ فلسفه اصلی چهارشنبه‌ سوری متفاوت از چیزی است که در سال‌های اخیر مشاهده می‌کنید. در واقع چهارشنبه سوری در فصل سرد سال و اعلام آمادگی برای رسیدن گرما است. از روی آتش پریدن نیز به معنای از بین بردن سرمای وجودمان و گرم کردن بدن و آمادگی برای رسیدن فصل بهار است. در گذشته سرمای استخوان‌سوز زمستان نمادی از شر، قحطی و عدم باروری بود. روشن کردن آتش نمادی از دوری و از بین رفتن شر بود. تمام مراسم‌هایی که در شب چهارشنبه سوری برگزار می‌شوند خبر از رفتن سرما و رسیدن فصل تولد زمین می‌دهند. چهارشنبه سوری در ایران قدیم و قبل از آمدن اعراب به این سرزمین در هفته آخر اسفند برگزار می‌شد و روز یا شب خاصی نداشت. اما پس از ورود اعراب به ایران به دلیل نحس بودن چهارشنبه برای این افراد، جشن چهارشنبه‌ سوری در شب‌های سه‌شنبه برگزار می‌شود.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران باستان چند روز قبل از چهارشنبه آخر سال، مردم به کوه و بیابان می‌رفتند و هیزم جمع می‌کردند. قبل از غروب این هیزم‌ها را در حیاط خانه، میدان شهر یا کوچه و برزن‌ها در دسته‌های فرد با فاصله از هم می‌چیدند. اندکی پس از غروب، آتش بر پا می‌کردند و از روی آن می‌پریدند. کسی نمی‌بایست به آتش فوت می‌کرد. اهل خانه همگی از روی آتش می‌پریدند. برای خاموش کردن آتش، آن را به حال خود رها می‌کردند تا خاموش شود یا روی آن آب می‌ریختند.

آتش بازی چهارشنبه سوری آتش نماد پاکی، جنب‌وجوش، زندگی و گرمای شفا بخش است که می‌تواند با شکستن تاریکی به جنگ اهریمن برود و آن را شکست بدهد. مردم با روشن کردن آتش در آخرین شب چهارشنبه‌ی سال این پیام را به همه می‌دادند که سرمای زمستان تمام شده، تاریکی شب‌ها دیگر پایدار نیست و نور آتش اهریمن را شکست داده است. پس از این به بعد روشنی روز طولانی‌تر خواهد بود و گرما به زندگی‌ها بازمی‌گردد.

خوراکی‌های چهارشنبه سوری پس از پریدن از روی آتش، افراد خانواده دور یکدیگر جمع می‌شوند و در کنار گرفتن فال حافظ خوراکی‌های مختلفی سرو می‌کنند. از جمله این خوراکی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: رشته‌پلو مرصع‌پلو خورش شش‌انداز خورش ترشه تره آش تنقلات