صورت فلکی لیرا

صورت فلکی شلیاق یا چنگ رومی یک صورت فلکی کوچک در آسمان تابستان است. با افسانه ای یونانی در مورد اورفئوس ، موسیقی دان بزرگ ، همسرش اویریدیكه و سازش "لیر"...

ستاره های صورت فلکی شلیاق: روشن‌ترین ستارۀ صورت فلکی شلیاق یا چنگ رومی (Lyra) ستارۀ آلفای آن با نام نسرواقع (Vega) است. ستاره‌ای با طیف A0V و قدر ۰٫۰۳ که چهارمین ستارۀ پرنور آسمان است. این ستاره ستاره‌ای دوگانه است. ندیم نسر واقع ستاره‌ای کم‌نور از قدر 10.5 است. در حالی که نسر واقع به رنگ آبی متمایل به سفید است، ندیم آن به وضوح رنگ نارنجی دارد. ستارۀ بتا شلیاق یک ستارۀ متغیر است که قدر ظاهری آن هر 12.9 روز تغییر می‌کند. دامنۀ این تغییر از 3.4 تا 4.3 است.

این تغییرات را می‌توان با چشم غیر مسلح رصد کرد. مشاهده‌ی آن با تلسکوپ نشان می‌دهد که ستاره‌ای چندگانه و یحتمل متشکل از 6 عضو است. ستاره‌ی اپسیلون شلیاق ستاره‌ی دوگانه‌ی دوگانه‌ای است. کسانی که دید چشمشان بسیار عالی است دوگانه‌ی اصلی را بدون دوربین می‌توانند ببینند. در تلسکوپ هر یک از دو ستاره‌ی اصلی به دو مؤلفه تفکیک می‌شوند.

و M57 یک سحابی حلقه‌ای با قدر نهم در میانه‌ی راه بین بتا و گامای شلیاق در فاصله‌ی 2150 سال نوری از ماست. حلقه پوسته‌ای از گاز بیرون افکنده به وسیله‌ی مرکز سحابی یعنی ستاره‌ی قدر 15 است. M56 نیز با قدر 8 یک خوشه‌ی کروی است. ایرانیان از قدیم این پیکر آسمانی را دیگ‌پایه، یک‌پایه و عوام سه‌پایه می‌نامیدند. این پیکر آسمانی را همچنین به گونه کرکسی با بال‌های جمع‌شده تصور می‌کرده‌اند.

این صورت فلکی یکی از درخشان‌ترین مجموعه‌های ستاره‌ای در آسمان شب است و مهم‌ترین ستاره آن ، وگا (Vega)، پنجمین ستاره‌ی درخشان آسمان و یکی از ستارگان مثلث تابستانی محسوب می‌شود. وگا در گذشته نقش مهمی در ناوبری دریایی داشت و یکی از ستاره‌هایی است که در آینده به‌دلیل حرکت محوری زمین ، نقش ستاره قطبی را بر عهده خواهد گرفت.

علاوه بر اهمیت اسطوره‌ای، صورت فلکی لیرا از نظر علمی نیز بسیار جالب است. در این صورت فلکی، خوشه‌های ستاره‌ای و سحابی‌های گوناگونی یافت می‌شود، از جمله سحابی حلقه‌ای لیرا (M57)، که یکی از شناخته‌شده‌ترین سحابی‌های سیاره‌ای در آسمان شب است. این سحابی نمایانگر مرحله‌ی پایانی زندگی یک ستاره مشابه خورشید است و به‌عنوان یکی از اهداف محبوب برای رصدگران نجوم شناخته می‌شود.

افسانه های صورت فلکی شیلاق: صورت فلکی لیرا، شلیاق ، چنگ رومی لیرا کلمه ای لاتین به معنای چنگ است. در افسانه های یونان ، لیرا چنگی است که به اورفئوس موسیقی دان بزرگ منسوب است. اورفئوس ساز خود را از آپولو دریافت کرد. نقل است که موسیقی که او می نواخت از هر نوازنده دیگری زیباتر بود.

لیر ( نام لاتین صورت فلكی رومیان قدیم ) كه یكی از قدیمی ترین آلات موسیقی تاریخ بشریت است و برابر افسانه ها توسط خداوند هرمس (Hermes) اختراع شد و ماجرای آوازخوان بزرگ اورفئوس (Orpheus) را به خاطر می آورد. همسر اورفئوس كه اویریدیكه (Eurydike ) نام داشت توسط ماری گزیده شد و بدرود حیات گفت و می بایست به قلمرو زیر زمینی مردگان می رفت. اورفئوس كه دل شكسته و تسلی ناپذیر بود وارد جهان زیرین شد تا همسرش را باز گرداند. او چنان زیبا و دلنواز لیر می نواخت كه حتی نگهبانان خشمگین قلمرو مردگان را نیز محسور كرد.

بالاخره اویریدیكه اجازه یافت به زمین، به جهان زندگان ، باز گردد. به هر حال اورفئوس اجازه نداشت در راه بازگشت به زمین پشت سر خود و به سوی همسرش نگاه كند. هنگامی كه او این كار را كرد ، اویردیكه برای همیشه ناپدید شد و اورفئوس را با سازش تنها گذاشت. موسیقی او میتوانست دل ها را آرام کند و لذت ببخشد. اورفئوس بعد از دست دادن همسر خود، دچار افسردگی شده و سرگردان می شود. او در نهایت به ق/تل رسیده و چنگ او نیز در رودخانه ای انداخته می شود. زئوس به عقابی فرمان می دهد تا چنگ تا برایش بیاورد. برای دلجویی از اورفئوس، نشانی در آسمان به او اعطا می شود.

باز هم افسانه های زیادی وجود دارد كه انسان را به یاد ساز زهی لیر می اندازد. مثلا می گویند این ساز زندگی شاعر و آواز خوان بزرگ آریون ( Arion ) را نجات داده است. یک بار هنگامی كه او قصد داشت از سفری كه برای اجرای موسیقی انجام داده بود به یونان سفر كند، خدمه‌ی نادرست و غارتگر كشتی متوجه شدند كه او پول زیادی به همراه خود دارد و می خواستند دست و پای او را ببندند و او را غارت كنند.

موسیقی دان خواهش كرد به او اجازه دهند یك بار دیگر سازش را كوك بكند و بنوازد. او چنان آهنگ زیبایی اجرا كرد كه جانوران دریایی زیادی را به دور كشتی جمع كرد. پس از آن آریون به دریا پرید و در آنجا یك دلفین او را بر پشت خود گرفت و به ساحل آورد. از آن زمان در آسمان تابستان صورت فلكی دلفین در نزدیكی صورت فلكی شلیاق قرار دارد.

صورت فلکی لیرا همواره نمادی از موسیقی ، هنر و الهام‌بخشی بوده است و افسانه‌ی اورفئوس همچنان یادآور قدرت تأثیرگذار موسیقی در احساسات بشری است.