اندام خیالی چیست؟

سندرم اندام خیالی یکی از شایع‌ترین مشکلات پس از قطع عضو برای بیماران بوده که سبب ایجاد درد خیالی در اندام از دست رفته می‌شود. این درد می‌تواند بلافاصله پس از پایان جراحی شروع شده و تا چندین سال ادامه پیدا کند. در صورتی که این درد خیالی از بین نرفته و بیمار نتواند آن را کنترل کند، می‌تواند سبب مشکلات روانی بسیاری برای بیمار شود.

زمانی که هرکدام از اندام‌های بدن مانند پا قطع شود، اعصاب آن ناحیه نیز از میانه قطع شده و در نتیجه گیرنده‌های آن نیز از بدن جدا می‌شوند. بنابراین هیچ محرکی از سمت عضو به مغز ارسال نشده و در نتیجه مغز وجود آن عضو را احساس نمی‌کند.

اما در برخی از مواقع، اعصاب از میانه قطع شده در محل قطع عضو، گیرنده‌های جدیدی را تولید می‌کنند. برای مثال آن گیرنده‌ای که در زمان سالم بودن پا، احساس نوک انگشتان را به مغز منتقل می‌کرد، اکنون در محل قطع عضو شروع به فعالیت کرده و به مغز سیگنال اشتباه ارسال می‌کند. بنابراین مغز هرنوع اطلاعات ارسال شده از طریق آن گیرنده حسی را مربوط به انگشتان پا دانسته و تصور می‌کند آن قسمت از عضو واقعا وجود دارد. متاسفانه بسیاری از افرادی که عضو خیالی را احساس می‌کنند، از درد خیالی آن اندام نیز رنج می‌برند. این درد هم می‌تواند به صورت مقطعی و کوتاه ظاهر شده و هم تبدیل به یک درد دائم مزمن شود که بسیار آزار دهنده است.

نظریه‌های بسیاری وجود دارد. اما هیچ کدام نمی‌توانند به صورت کامل علت این دردها را توضیح دهند. در یک نظریه، علت درد قطع شدن عصب‌ها تشخیص داده می‌شود. یعنی عصب‌ها در محل قطع شده عملکرد طبیعی نشان داده و موجب درد می‌شوند. اما این نظریه نمی‌تواند کاملا درست باشد، زیرا در این صورت هنگامی که با استفاده از داروهای مسدود کننده مسیر اعصاب حسی به مغز مسدود می‌شود، در برخی از موارد درد پایان نیافته و همچنان ادامه دارد. نظریه دیگر این است که درد خیالی، ناشی از فعالیت همزمان نورون‌ها در محل قطع عضو است. چرا که هنگامی که عضوی از بین برود، اعصاب مربوط به آن بی‌هدف می‌شوند و سازمان ‌نیافته فعالیت کرده و باعث درد می‌شوند. اما این نظریه نیز هنوز کاملا اثبات نشده است.

از آنجایی که هنوز منبع ایجاد درد در عضو خیالی به درستی مشخص نشده، پزشکان نتوانسته‌اند درمانی دائمی برای آن پیدا کنند. اما با این وجود تکنیک‌ها و درمان‌های موقتی بسیاری برای کنترل درد این سندرم وجود دارد که برخی از این تکنیک‌ها می‌توانند تا حد زیادی احساس درد در عضو قطع شده را کنترل کنند.