آیا سفر انسان به ماه دروغ بوده است؟

۵۳ سال پیش اولین انسان بر سطح ماه قدم گذاشت و آن را «جهشی بزرگ برای بشریت» خواند؛ عده‌ای اما هنوز معتقدند فرود انسان بر ماه جعلی بوده است. در این مقاله به راستی‌آزمایی چند تئوری توطئه‌ی معروف درباره‌ی مأموریت‌های آپولو می‌پردازیم.بیستم ژو‌ئیه‌ی سال ۱۹۶۹، ساعت ۳:۱۷ بعدازظهر به وقت آمریکا؛ لحظه‌ی سرنوشت‌سازی در تاریخ بشر است که تا حد زیادی ناشناخته ماند، چون ظاهراً به جایی نرسید. پس هتل‌های روی ماه، شهربازی‌ها و شاتل‌هایی که منتظرشان بودیم، چه شد؟ فرود انسان بر ماه اگرچه به استعمار تنها قمر زمین نینجامید و بشر را وارد عصر فضا نکرد، اما منجر به شکل‌گیری ذهنیت جدیدی شد که مشخصه‌ی آن حس پارانویا و بدگمانی بود و بسیاری از ما را در عصر انفجار اطلاعات درگیر خود کرد. ازآنجاکه‌ فرود انسان بر ماه بیش از حد باورنکردنی بود، برخی افراد هم به‌سادگی آن را باور نکردند. در عوض، کوشیدند ثابت کنند این اتفاق هرگز نیفتاده و خود را متقاعد کردند تمام این ماجرا جعلی بوده است. این افراد که حالا مهارت تشخیص توطئه را یاد گرفته بودند، به هر چیز دیگری شک می‌کردند و درستی آن را زیر سؤال می‌بردند. خود تاریخ هم حالا شبیه کتابی پر از دروغ و فریب بود و کسی دیگر به آن اعتماد نداشت.

• فرود انسان بر روی ماه در لوکیشن فیلم صحنه سازی شده است. حالا بیش از نیم قرن از روزی که آرمسترانگ آن قدم بزرگ را برای بشریت برداشت، می‌گذرد و هنوز افراد زیادی وجود دارند که معتقدند آمریکا که سخت نیاز داشت روس‌ها را در رقابت فضایی شکست دهد،‌ ماجرای فرود بر ماه را جعل کرد و آرمسترانگ و آلدرین مأموریت فضایی خود را در‌ واقع در لوکیشن فیلمی در بلندی‌های هالیوود هیلز یا در منطقه‌ی ۵۱ (پایگاه نظامی فوق‌سری که به اعتقاد عده‌ای، محل تماس دولت آمریکا با موجودات فضایی است) به انجام رساندند.از طرفی،‌ ازآنجاکه عکس‌ها و ویدئوهای مربوط به مأموریت‌های آپولو فقط از‌ طریق ناسا در‌ دسترس است، هیچ منبع مستقلی وجود ندارد تا حقیقت فرودهای ماه را اثبات کند.

• ماجرا از کجا شروع شد؟ تمام ماجرا از کتاب عجیبی به اسم «ما هرگز به ماه نرفتیم: کلاهبرداری سی میلیارد دلاری آمریکا» (We Never Went to the Moon: America's Thirty Billion Dollar Swindle) شروع شد. تقریباً تمام نظریه‌های توطئه درباره‌ی جعلی بودن فرود انسان بر ماه بر «کشفیات» بیل کیسینگ استوار است. این کتاب نوشته‌ی بیل کیسینگ، افسر سابق نیروی دریایی آمریکا با مدرک لیسانس زبان انگلیسی بود که توسط خود او در سال ۱۹۷۶ منتشر شد.سال‌ها پیش از آنکه کسی بخواهد نسبت به دیپ‌فیک (جعل عمیق) یا دستکاری ویدئو توسط هوش مصنوعی نگرانی داشته باشد، کیسینگ در این کتاب به مخاطبان خود هشدار داد به شواهدی که با چشم‌های خود در تلویزیون دیده‌اند، اعتماد نکنند. این کتاب پایه‌ی تئوری‌های توطئه‌ی فرود انسان بر ماه را بنا نهاد که برای بسیاری از افراد، معقولانه‌تر از پذیرش قدم گذاشتن انسان بر کره‌ی ماه بود.کیسینگ خود را نوعی افشاگر می‌دانست که سعی داشت توجه دنیا را به سرپوش‌گذاری آمریکا بر «ماجرای جعلی» سفر به ماه جلب کند. البته آن زمان کیسینگ تنها کسی نبود که نسبت به حقیقت این رویداد تاریخی ظن داشت. در نظرسنجی سال ۱۹۷۰، یعنی یک سال بعد از ماجرای فرود انسان به ماه، از ۱،۷۲۱ شهروند آمریکایی پرسیده شده بود که آیا واقعاً و به‌طور کامل باور داشتند که آمریکا توانسته فضانوردان را به ماه بفرستد و آن‌ها را دوباره به زمین برگرداند یا نه؟ در واشنگتن دی‌سی، ۵۴ درصد شرکت‌کنندگان جواب دادند: «خیر؛ واقعاً و کاملاً این ماجرا را باور نداریم.» بااین‌حال، تا پیش از کیسینگ هیچ‌کس برای جعلی بودن فرود انسان به ماه پرونده‌ای نساخته بود.به هر حال،‌ کتاب «ما هرگز به ماه نرفتیم»، با همه‌ی ضعف‌ها و کاستی‌ها، الهام‌بخش صدها فیلم، کتاب و مقاله‌ای بود که حقیقت مأموریت‌های آپولو را زیر سؤال می‌بردند. تقریباً تمام نظریه‌های توطئه درباره‌ی جعلی بودن فرود انسان بر ماه بر «کشفیات» کیسینگ استوار است.

• پرچم درحال اهتزاز در نبود جو یکی از معروف‌ترین نظریه‌ها درباره‌ی جعلی بودن فرود انسان بر ماه که کیسینگ در کتاب «ما هرگز به ماه نرفتیم» به آن اشاره کرده، اهتزاز پرچمی است که نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در سطح سنگی ماه فرو کرده‌اند. در ویدئویی که از این صحنه موجود است، انگار پرچم در باد در اهتزاز است و چون در سطح ماه اتمسفر و جریان هوا وجود ندارد، از دیدگاه نظریه‌پردازان توطئه دلیل موجهی برای اثبات جعلی بودن مأموریت‌های آپولو است.توجیه علمی که برای اهتزاز پرچم در ماه ارائه شده این است که در‌ واقع اهتزازی در کار نیست؛ پرچم فقط زمانی‌ که دو فضانورد در ‌حال فرو بردن میله‌ی آن در سطح ماه بودند، تکان خورده است. در کره‌ی زمین، جو به سرعت چنین نوسانات کوچکی را کند می‌کند، اما در ماه که خبری از اتمسفر نیست،‌ این نوسانات به مدت طولانی‌تری ادامه پیدا می‌کنند. در ضمن، میله‌ی تعبیه‌شده در بالای پرچم از افتادن آن جلوگیری می‌کند. در قسمت ۱۰۴ برنامه‌ی تلویزیونی افسانه‌زدایان (MythBusters) که اوت ۲۰۰۸ پخش شد، سازندگان برنامه به مرکز پروازهای فضایی مارشال ناسا رفتند تا چند تئوری مربوط به جعلی بودن فرود انسان به ماه را راستی‎‌آزمایی کنند.آزمایش تیم افسانه‌زدایان تئوری توطئه‌ی اهتزاز پرچم در ماه را رد کرد.برای تست تئوری پرچم،‌ تیم افسانه‌زدایان مدلی مشابه پرچمی که در ماه برافراشته شده بود را درست همان‌طور که فضانوردان آن را در سطح ماه نصب کرده بودند، در اتاق خلأ قرار دادند. بار اول این آزمایش را در فشار معمولی انجام دادند و مشاهده کردند تکانه، کمی پرچم را به حرکت در آورد اما به سرعت از حرکت ایستاد.در شرایط خلأ، تکانه باعث حرکت شدید پرچم شد به‌طوری‌که انگار پرچم داشت در باد تکان می‌‎خورد؛ علت آن هم نبود جریان هوا برای کند کردن حرکت بود. این آزمایش ثابت کرد در شرایط خلأ، پرچم بعد از اینکه توسط انسان به حرکت در می‌آید، برای ادامه‌ی اهتزاز نیازی به باد ندارد.

• نبود ستاره در عکس ها یکی دیگر از «شواهدی» که کیسینگ برای اثبات جعلی بودن فرود انسان بر ماه در کتاب خود مطرح کرد، نبود ستاره در عکس‌هایی بود که ناسا از حضور فضانوردان در فضا منتشر کرده بود. از نظر تئوری‌پردازان توطئه، نبود ستاره در تصاویر نشان‌دهنده‌ی این بود که تمام عکس‌ها در استودیو گرفته شده بود نه بر کره‌ی ماه.توجیه علمی که برای نبود ستاره در عکس‌ها ارائه شده است، تأیید می‌کند در سطح ماه، نبود جو، دید فوق‌العاده‌ای از کیهان پرستاره ارائه می‌دهد، اما تمام مدتی که فضانوردان در ماه بودند، روز بوده است. در ‌نتیجه، سطح ماه، فرودگر و خود فضانوردان آنقدر توسط خورشید نورانی شده بودند که نور ضعیف ستارگان در تصاویر قابل‌مشاهده نیست.به‌گفته‌ی جیمز اوبرگ، مهندس عملیات پرواز فضایی برنامه‌ی شاتل‌های فضایی ناسا،‌ تئوری نبود ستاره در تصاویر یکی از «احمقانه‌ترین» استدلال‌های کیسینگ بوده است.

• عکس های بی عیب و نقص نظریه‌ی دیگر مطرح شده در کتاب کیسینگ، به این نکته اشاره می‌کند که دوربین‌های هاسلبلاد که فضانوردان با آن‌ها از حضورشان بر سطح ماه عکس گرفتند، در جلوی سینه‌ی آن‌ها قرار داشته و هیچ نمایابی نیز نداشته است. با این شرایط، فضانوردان چطور توانستند عکس‌هایی بی‌عیب و نقص با زاویه‌ی دید عالی بگیرند؟ در جواب این تئوری گفته شده است که تمام عکس‌های ثبت شده توسط فضانوردان، بی‌عیب و نقص نبوده‌اند. در آرشیو ناسا تصاویر بی‌کیفیت و تاری وجود دارد که منتشر نشده‌اند و فقط عکس‌های باکیفیت منتشر شده است. در ضمن، فضانوردان پیش از سفر به ماه، به اندازه‌ی کافی با دوربین‌های هاسلبلاد عکس انداخته بودند. لنزهای زاویه گسترده‌ی این دوربین‌ها، فوکوس کردن و ثبت بخش‌های بیشتری از منظره را ساده‌تر می‌کردند.

• سایه‌های ناموازی نظریه‌ی معروف دیگری که در کتاب «ما هرگز به ماه نرفتیم» مطرح شده است، می‌گوید در برخی از عکس‌ها، سایه‌ها در موازات یکدیگر نیستند. ازآنجاکه در ماه تنها منبع نور، خورشید است، تمام سایه‌ها باید در موازات همدیگر باشند؛ در‌ نتیجه این تصاویر در استودیو و زیر نورافکن‌ها ثبت شده‌اند.سایه‌های ناموازی ثابت می‌کند تصاویر در استودیو ثبت شده‌اند در جواب این تئوری گفته می‌شود که خطوط موازی در سطوح سه‌بعدی، بسته به پرسپکتیو، زمانی‌که بر تصویری دوبعدی نشان داده می‌شوند، به نظر می‌رسد در افق به هم می‌رسند، مانند ریل قطار. این واقعیت هم در کره‌ی زمین و هم بر سطح ماه صدق می‌کند. در ضمن، سطح نامسطح حتی با داشتن تنها یک منبع نور مانند خورشید می‌تواند سایه‌هایی در زوایای مختلف ایجاد کند. ترکیب سطح ناهموار ماه و سایه‌های بلند درحالی‌که خورشید در جایگاه پایینی در آسمان قرار داشته است، می‌تواند سایه‌های پیچیده‌ای ایجاد کند. برای تست سایه‌های ناموازی، تیم افسانه‌زدایان این بار ماکتی در مقیاس کوچک از محل فرود فضانوردان در ماه ساخت و از نورافکنی در دوردست به‌عنوان خورشید استفاده کرد. این تیم سپس در این لوکیشن ساختگی عکس‌برداری کرد و مشاهده شد مانند نظریه، تمام سایه‌ها در امتداد هم بودند.در رد این تئوری همچنین گفته می‌شود در طول حضور فضانوردان در ماه، خورشید الزاماً تنها منبع نور نبود، بلکه فرودگر و لباس فضایی فضانوردان هم از خود نور پخش می‌کرده است.

• نبود گودال در محل فرود فرودگر تئوری دیگری که در رد موفقیت مأموریت‌های آپولو مطرح شده، نبود گودال در محل فرود و برخاست فرودگر است. آن‌هایی که معتقدند عکس‌های آلدرین و آرمسترانگ به‌جای کره‌ی ماه در استودیو گرفته شده، می‌گویند انفجار جت‌های فرودگر هنگام فرود آمدن و برخاستن از سطح ماه باید گودالی ایجاد می‌کرده است، اما در عکس‌های ناسا هیچ گودالی دیده نمی‌شود. در جواب این تئوری گفته می‌شود نیروی گرانش در ماه یک-ششم گرانش زمین است، به همین خاطر فرود آرام بوده و فرودگر به سبکی برگ به سمت پایین رانده شده است. برای فرستادن فرودگر درون مدار هم به نیروی محرکه‌ی زیادی نیاز نبوده است. در ‌نتیجه، همان‌طور که در دریا نمی‌توان هنگام برخورد با کف آن، اثری بر جای گذاشت، فرودگر هم هنگام تماس با سطح ماه به خاطر گرانش بسیار کم، گودالی ایجاد نکرده است.همچنین گفته می‌شود شرایط خلأ مانع از ایجاد گودال هنگام فرود شده و ماژول قمری تنها از یک موتور راکت استفاده می‌کرده که سرعت فرود را تا یک متر بر ثانیه (سرعت راه رفتن) کاهش داده است.

• حرف C روی تکه سنگی بر ماه برخی از نظریه‌پردازان توطئه برای اثبات اینکه ناسا فرود بر کره‌ی ماه را صحنه‌سازی کرده، به تصویر منتشرشده توسط ناسا اشاره می‌کنند که در آن به نظر می‌رسد روی سنگی در سطح ماه حرف C نوشته شده است.لوازم مربوط به صحنه‌پردازی فیلم اغلب با حرف و عدد مشخص می‌شوند تا مکان آن‌ها روی صحنه تعیین شود. طبق این نظریه، تکه سنگی که در سمت چپ عکس قرار گرفته بخشی از لوازم صحنه است و فردی که مسئول قرار دادن آن در جایگاه مناسب بوده، به‌طور تصادفی آن را از سمت اشتباه قرار داده و در‌ نتیجه حرف C در عکس افتاده است.سنگ ماه از لوازم صحنه‌پردازی فیلم بوده است. در عکس اصلی خبری از حرف C روی سنگ نیست.

• رد پا بر ماه از نظر برخی نظریه‌پردازان توطئه، عکس‌هایی که ناسا از رد پای فضانوردان بر سطح ماه منتشر کرده است، در نبود رطوبت، به طرز غیرقابل انتظاری به خوبی شکل گرفته و حفظ شده‌اند. در خلأ و محیط بدون رطوبت، نمی‌توان انتظار داشت رد پایی با این درجه از وضوح شکل بگیرد.در رد این نظریه گفته می‌شود خواص خاک ماه به‌طور قابل‌توجهی با خصوصیات خاک زمینی متفاوت است و ذرات تشکیل‌دهنده‌ی آن لبه‌های تیزی دارد؛ در‌ نتیجه این ذرات حتی بدون رطوبت به هم می‌چسبند و شکل خود را حفظ می‌کنند. فضانوردانی که به ماه رفته بودند، خاک آنجا را به «پودر بچه یا ماسه‌ی مرطوب» تشبیه کرده بودند. این تئوری همچنین در قسمت ۱۰۴ برنامه‌ی تلویزیونی افسانه‌زدایان رد شد. اعضای تیم در اتاق خلأ و درحالی‌که بوت فضانوردی به پا داشتند، روی ترکیبی از ماسه که شبیه خاک روی ماه است، قدم گذاشتند و مشاهده کردند جای پای آن‌ها به وضوح در خاک نقش بست. از طرفی، رد پاها و سایر نشانه‌ها در سطح زمین به آسانی توسط باد، باران و عواملی دیگر از بین می‌روند؛ اما در سطح ماه که هیچ کدام از این شرایط وجود ندارد، رد پاها بر جا خواهد ماند. مدارگرد شناسایی ماه ناسا که از سال ۲۰۰۹ در‌ حال گردش به دور ماه است، تصاویری را از محل فرود آپولو ثبت کرده که در آن رد پای فضانوردان هنوز قابل مشاهده است. به‌گفته‌ی BBC، فضاپیماهایی از چین، هند و ژاپن به‌طور مستقل تصاویری را از محل فرود آپولو ثبت کرده‌اند

سال ۲۰۲۲ است و از زمان مأموریت‌های شش‌گانه‌ی آپولو (بین سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲) تاکنون هیچ انسانی دوباره به ماه فرستاده نشده است. از نظر عده‌ای، ناسا هرگز به فناوری فرستادن انسان به ماه دست نیافته و به همین خاطر بعد از پروژه‌ی «جعلی» آپولو، هیچ خبری از فرود دوباره‌ی انسان به ماه نیست.وقتی تئوری‌پردازان توطئه به این موضوع اشاره می‌کنند، عده‌ای در جواب فاصله‌ی ۲۷ ساله بین اولین سفر آتلانتیک کلمبوس و فتح مکزیک توسط اسپانیا یا فاصله‌ی ۱۲۷ ساله بین اولین و دومین سفر اروپایی‌ها به رودخانه‌ی می‌سی‌سی‌پی را یادآور می‌شوند.آمریکا دیگر دلیلی برای اثبات برتری فضایی خود نمی‌بیند.عده‌ی دیگری نیز به شرایط خاصی که سفر به ماه را برای آمریکا به پروژه‌ای حیاتی تبدیل کرده بود، اشاره می‌کنند: رقابت فضایی آمریکا با شوروی که در اکتبر ۱۹۵۷ اولین ماهواره (اسپوتنیک ۱) را به فضا پرتاب کرد و در آوریل ۱۹۶۱، اولین انسان‌ (یوری گاگارین) را به فضا فرستاد، مقامات آمریکا را نگران کرده بود. به همین خاطر ناسا از دولت بودجه‌ی لازم را (حدود ۲۵٫۸ میلیارد دلار که با دلار امروز، حدود ۲۶۴ میلیارد است) برای پروژه‌ی فرستان انسان به ماه دریافت کرد. سهم ناسا از بودجه‌ی فدرال در اواسط دهه‌ی ۱۹۶۰، حدود ۴٫۵ درصد بود که ده برابر بیشتر از بودجه‌ی امروزی ناسا است.اینکه چرا انسان بعد از پروژه‌ی آپولو دیگر به ماه فرستاده نشد به این خاطر است که آمریکا دیگر دلیلی برای اثبات برتری فضایی خود نمی‌بیند. از طرفی، فرایند طراحی، مهندسی و آزمایش فضاپیماها برای فرستادن انسان به ماه بیشتر از دو دوره ریاست جمهوری آمریکا طول می‌کشد و رئیس جمهورهای جدید معمولاً اولویت‌های فضایی رئیس جمهور پیشین را منحل می‌کنند.