سنجاب

مقدمه سَنجاب‌ها جانورانی از راستهٔ جوندگان و خانوادهٔ سنجابان (Sciuridae) هستند. سنجاب‌ها به‌طور طبیعی در قاره‌های آسیا، آمریکا، اروپا و آفریقا پراکندگی داشته و به صورت غیرطبیعی و توسط انسان، به طبیعت استرالیا و اقیانوسیه نیز وارد شده‌است.

واژه‌شناسی واژهٔ سنجاب فارسی است و در زبان پارسی میانه سنچاپ نامیده می‌شده‌است. این واژه به زبان‌های عربی و ترکی هم راه یافته و در زبان ترکی «sincap» و در زبان عربی «السنجاب» نامیده می‌شود. برخی افراد به آن «خز موش» و «موش خرما» نیز می‌گویند که واژه موش خرما به غلط بر این حیوان اطلاق شده‌است و به نظر می‌رسد که واژه خز موش واژه‌ای اصیل و فارسی است که در دوره قبل از اسلام، بر این جانور اطلاق می‌شده‌است.

واژه شناسی (۲) در گذشته‌های دور صید سنجاب در سرزمین خوارزم و جمهوری آذربایجان که بخشی از ایران بوده رایج و متداول بوده‌است و پوست‌های سنجاب خزری و خوارزمی از شهرت خوبی برخوردار بوده‌است. نام دیگر سنجاب در فارسی وَروَره است که ریشه آن به ریشه هندواروپایی ‎*(o)wer-‏ برمی‌گردد.

ویژگی‌ها سنجاب‌ها اندازه‌های متنوعی دارند اما به‌طور کلی جانوران کوچکی هستند. سنجاب کوتوله ژاپنی بین ۱۰ تا ۱۴ سانتی‌متر طول و تنها ۱۲ تا ۲۶ گرم وزن دارد. با این وجود برخی از گونه‌ها اندازه‌های بزرگ‌تری دارند. سنجاب پرنده غول‌پیکر بوتان تا ۱۲۷ سانتی‌متر رشد می‌کند و همچنین برخی از مارموت‌ها وزنی معادل ۸ کیلوگرم یا بیشتر دارند. سنجاب‌ها عموماً دارای بدنی لاغر و کشیده، دُمی پُر از مو و موهایی نرم و چشمانی درشت هستند. طول پاهای عقبی در بیشتر گونه‌ها بلندتر بوده و تمامی گونه‌ها دارای چهار یا پنج انگشت در هر یک از پنجه‌ها هستند.

ویژگی‌ها (۲) سنجاب‌ها به جز مناطق قطبی و صحراهای بسیار خشک تقریباً در هر اقلیم و منطقه‌ای در جهان یافت می‌شوند. این جانوران به‌طور کلی گیاهخوار بوده و از دانه‌ها و میوه‌ها و سایر بخش‌های گیاهان تغذیه می‌کنند. البته در برخی از موارد نیز مشاهده شده که سنجاب‌ها از حشرات و مهره‌داران کوچک نیز تغذیه می‌کنند. معمولاً تعداد زیادی از نوزادان سنجاب‌ها پیش از رسیدن به سن بلوغ می‌میرند. گفته می‌شود طول عمر سنجاب‌ها در طبیعت بین ۵ تا ۱۰ سال و در شرایط اسارت تا ۲۰ سال زندگی می‌کنند.

ویژگی‌ها (۳) سنجاب‌ها معمولاً دو مرتبه در سال جفت‌گیری و تولید مثل می‌کنند. یکی اواخر زمستان که دمای هوا رو به اعتدال می‌رود و دیگری اوایل بهار قبل از این که هوا گرم شود. در واقع می‌توان گفت که بهار مناسب‌ترین فصل برای این امر است که ایده‌آل‌ترین دما را داراست.

ویژگی‌ها (۴) سنجاب‌ها بیشترین فعالیت را دراواخر زمستان دارند، وقتی که فصل جفتگیری فرا می‌رسد، نرها به دنبال ماده‌ها می‌افتند، وقتی که دنبال کردن به پایان می‌رسد زمان عشقبازی شروع می‌شود. مراسم دنبال کردن، بر روی درختان با سرعت بالا اتفاق می‌افتد. حاملگی سنجاب ۳۰ تا ۴۵ روز طول می‌کشد. مدت زمان بارداری در گونه‌های کوچک ۳۳ روز و در گونه‌های بزرگتر مانند سنجاب طوسی و نوع روباهی آن بالای ۶۰ روز طول می‌کشد.

ویژگی‌ها (۵) سنجاب‌ها در هر مرتبه ۳ تا ۵ بچه به دنیا می‌آورند. بچه‌ها با بدنی عاری از مو و با چشم و گوش بسته به دنیا می‌آیند. در ۱۵ روزگی بدن آن‌ها مو درمی‌آورد و در ۲۵ تا ۳۰ روزگی چشم باز می‌کنند. همچنین تا ۸ الی ۱۰ هفتگی از شیر مادر تغذیه می‌کنند. تولید مثل سنجاب‌ها از نوع جنسی و لقاح آن‌ها داخلی است.

ارتباطات سنجاب‌ها پژوهشگران در بررسی‌های خود بر روی نوع خاصی از سنجاب‌ها (سگ دشتی) دریافتند، این جانوران در برخورد با موجودات مختلف، صداهای متفاوتی از خود تولید می‌کنند.

ارتباطات سنجاب‌ها (۲) حتی جیغ‌های کوتاه آنها نیز اطلاعات زیادی دربردارد. آنها می‌توانند جزئیات مربوط به افرادی که از مقابلشان عبور می‌کنند، همچون اندازه، رنگ و سرعت حرکت آنها را توصیف کنند. همچنین می‌توانند به راحتی تشخیص دهند حیوانی که از راه دور می‌آید، گرگ است یا سگ؛ و نیز قدرت تشخیص چند نوع مختلف از پرندگان را دارند.

ارتباطات سنجاب‌ها (۳) اسلوبودچیکوف و شاگردانش صدای این جوندگان را به هنگام مواجه با یک انسان، شاهین، سگ و گرگ ضبط کردند و فرکانس و لحن آنها را تحلیل کردند. دانشمندان متوجه شدند که در هر مورد صدای این جونده با بقیه موارد تفاوت دارد.

ارتباطات سنجاب‌ها (۵) این مطالعه نشان داد که آنها قابلیت تشخیص رنگ‌ها را نیز دارند، شخصی چندین بار از مقابل این موجودات عبور کرد و هر بار رنگ لباسش را تغییر داد. صدای جیغ سنجاب‌ها هر بار با تغییر رنگ لباس فرد عوض می‌شد. شاید برای توضیح آوای سنجاب‌ها در مواجه با انسان‌ها بتوان از این توصیف استفاده کرد که یک سنجاب به جانور دیگر می‌گوید: مرد قد بلند با لباس آبی آمد یا مرد قد کوتاه با لباس زرد آمد.