اهورا مزدا و انگره مینو

اهوره‌مزدا، اهورمزد، اهورامزدا، اورمزدا، اورمزد هرمزد، هرمز، هورمزد، هورمز، ارمس، هرمس، هرمست. تلفظ‌های گوناگون نام خدای بزرگ زرتشتیان در زبان‌ها و دوره‌های متفاوت است. معنای اصطلاحی این نام شامل سرور دانا، خدای غایی، خیر مطلق، خرد و معرفت آفرینندهٔ خورشید و ستارگان، روشنایی و تاریکی، انسان‌ها و حیوان‌ها تمام فعالیت‌های فکری و جسمی است. معنای تحت‌اللفظی نام او ازین قرار است: بخش اول «اهورا» از ریشهٔ «اه» که بن هستی و هستن است و بخش دوم «مزدا» که از «من + ز + دا» به‌معنای «فکردهنده» است و ترجمهٔ آن در شاهنامه همان «خداوند جان و خرد» است.

معنای دیگر نیز حاکی از این است که «اهورا» به‌معنای «سر، سرور، بزرگ و مولا» است و «مزدا» به‌معنای به یاد سپردن و به خاطر داشتن؛ بنابراین «سرور دانا» ترجمهٔ اهورا مزدا خواهد بود. دشمن بنیادین اهورامزدا، انگره‌مینو یا انگره‌مَینیو است. انگره‌مینو در حقیقت نام اوستایی همان «اهریمن» یا «اهرمن» در پهلوی (فارسی) میانه است. نامش به‌معنای «مینوی ستیزگر و دشمن» آمده و از ویژگی‌های او که نماد شر مطلق و برهم‌زنندهٔ نظم و ذاتاً دشمن خوبی‌هاست یکی داشتن سری بزرگ و زشت است که این ویژگی در شاهنامه هم به تمام دیوان و غولان نسبت داده شده‌است.

اهورامزدا و اهریمن از ازل تا ابد با هم در جنگ بوده‌اند و زندگی در این جهان بازتابی از مبارزهٔ کیهانی این دو است. محل زندگی اهریمن شمال زمین است، جایی که تمام دیوان «زیید و اصلاح» از پشت کوه آمدن نیز ریشه‌ای اسطوره‌ای دارد که در آن تلویحاً فرد پشت‌کوهی یعنی «دیوسیرت» که کم‌کم معنای «نادان» به خود گرفته‌است. اهریمن به ۳ شکل غیر از شمایل خودش ظاهر می‌شود. ۱- چلپاسه (مارمولک) ۲- مار ۳- جوان. انگره‌مینو خود آفرینندهٔ دیوان دیگر نیز هست. برای نمونه ایشمه و دیو خشم یا اژی‌دهاک که همان ضحاک شاهنامه باشد.

وی اگرچه در شاهنامه پادشاهی ماردوش بیان شده، ولی در اوستا دیوی سه‌سر، شش‌چشم و سه‌پوزه با بدنی پر از چَلپاسه و عقرب است. به‌هرحال آنچه بر بنیاد نوشتار زردشتی برمی‌آید در روزگار پایانی این گیتی این اهورامزدا است که بر اهریمن پیروز می‌شود و او را برای همیشه از بین می‌برد و پس از آن تنها نیکی و نور و تندرستی در گیتی ماندگار خواهد شد.