سورئالیسم: آن سوی دیوانگی!

سورئالیسم می‌گوید همیشه و همه جا در جریان عادی زندگی، عامل خرق عادت را جست‌وجو کن و امور غریب و مافوق طبیعی را آشنا و در دسترس بدان! لوئی آراگون، از بنیان‌گذاران سورئالیسم، می‌گوید: «در ورای دنیای واقع روابط دیگری هست که ذهن بیدار می‌تواند درک کند. اهمیت و ارزش این روابط از واقعیت خارجی کمتر نیست، مانند پندار، توهم، خیال و رویا.» با این تفاسیر هر جا که قوه تخیل بتواند بدون هیچ قید و بندی جولان دهد، سورئالیسم ظهور می‌کند.

نویسندگان این مکتب، همانطور که از اسمش پیداست، به دنبال چیزی فرای فهم و درک ضمیر خودآگاه بودند؛ چیزی که فقط در رویاها و اوهام به آن می توان دسترسی یافت. رویا، دیوانگی، امر شگفت و جادو (استفاده از ژانر فانتزی)، احتمال و تصادف، پراکندگی و گسستگی متن، طنز و تصاویر و اشیای سورئالیستی، از تکنیک ها و ویژگی های بسیار مهم در مکتب سورئال است.

نکته قابل توجه این است که در آثار نویسندگان سورئالیست، هیچ مانع و ملاحظه‌ای جلوی کار آنها را نمی‌گیرد و یک نویسنده سورئالیست خود را در پردازش داستانش کاملا آزاد می‌گذارد.آن ها صحنه ها و وقایع را واقع گرایانه به تصویر نمی کشیدند، بلکه آثارشان بر مبنای اتفاقات فراواقعی، دیوانه وار و غیر عقلانی، شکل می گرفت. بنابراین عجیب نیست که در داستانی سورئال با حیواناتی برخورد کنیم که دندان هایشان را مسواک می زنند، خانه هایی را ببینیم که در حال خونریزی هستند و یا هر اتفاقی که می تواند به نوعی تجربه ای وهم آلود قلمداد شود! تجربه ای که سفر به دنیایی ناشناخته را رقم می زند.

مرور دوازده اصل ادبیات سورئال نشان می‌دهد که نوعی از ادبیات عامه پسند نیست و مخاطب خاص خود را دارد،هرچند که اگر بدانیم ژول ورن، یکی از محبوب‌ترین نویسندگان جهان و نویسنده «بیست هزار فرسنگ زیر دریا» به سبک سوررئالیسم می‌نوشت، ترغیب می‌شویم بیشتر درباره این سبک در ادبیات بدانیم.

((تفاوت سورئالیسم و رئالیسم جادویی)) سورئاليسم و رئاليسم جادويی، هر دو از تلفیق رئالیسم و عناصر تخیلی استفاده می کنند. تفاوت اصلی در محتوای این آثار است. رئالیسم جادویی، دنیایی شبیه به دنیای روزمره ی ما را به تصویر می کشد، اما رنگ و لعاب تازه تری به آن می زند. نویسنده ممکن است از زاویه دید غیر معمول استفاده کند یا حوادثی غیرعادی را به تصویر درآورد، اما این حوادث غیرعقلانی در دل داستان، عادی به نظر می رسند.اما سورئالیسم، ما را به دنیایی دیگر می برد. در داستان های سورئالیستی، اتفاقاتی به وقوع می پیوندند که تنها در ذهن نویسنده امکان بروز دارند.

اولین بار چه کسی گفت «سورئالیسم»؟! واژه‌ی سورئالیسم را نخستین بار گیوم آپولینر، شاعر و نویسنده فرانسوی، در تسمیه یکی از نمایشنامه‌هایش استفاده کرد. البته اگر بخواهیم دقیق‌ترش را بگوییم، کلمه‌ای که او به کار برد، «درام سورئالیست» بود و می‌خواست با این واژه به یک نوع شعر خیالی و تفننی اشاره کند. آن زمان آپولینر هیچ فکرش را نمی‌کرد که حدود پنج سال بعد، مکتبی به همین نام بنا خواهد شد.

بعضی ها،رویا را مهم ترین اصل سورئالیسم میدانند. باور می‌کنید یکی از بزرگان هنر و ادب (سن پل رو) وقتی می‌خواسته بخوابد تابلویی جلوی در منزلش نصب می‌کرده که روی آن نوشته بوده نویسنده مشغول کار است؟ آنها معتقد بوده‌اند خواب و رویا، همچون یک گنج است که هنرمند بعد از بیدار شدن آن را به باد می‌دهد و اگر موفق شود از آن استفاده کند، کامیاب شده است.

دیالوگی در فیلم((نیمه شب در پاریس))،رد و بدل میشود که سورئالیسم را به وضوح به تصویر میکشد: جیل: احتمالاً فکر می کنین که هشیار نیستم. ولی باید این موضوع رو با کسی در میون بذارم. من از زمان دیگه ای میام. من ری: دقیقاً درسته. تو در دو دنیا زندگی می کنی. چیز عجیبی نمی بینم. جیل سر تکان می دهد: آره، درسته. شماها سورئالیست هستین. سورئالیست ها بهترین کسانی هستند که وقتی احساس می کنید از دنیای دیگری آمده اید، به استقبالتان می آیند.اگر رؤیای دیشبتان بیش از حد دیوانه وار به نظر می رسد، سر بر شانه ی یک سورئالیست بگذارید. اگر کاسه ی صبرتان از رمز و راز زندگی لبریز شده، یک اثر سورئالیستی بخوانید و مطمئن باشید نویسنده دست در دستتان می گذارد. همه ی ما در لحظاتی گیج می شویم و دنیا، به نظرمان سورئالیستی می آید. پس چه چیزی بهتر از این که با فراواقع گرایان همدل و هم زبان شویم؟ برای لیموهایتان چشم و سبیل بگذارید و لیموناد سورئالیستی بنوشید و اگر نخواستید این لیموناد عجیب را بنوشید، آن را آتش بزنید و درباره ی تجربه تان بنویسید!

((سورئالیسم در ایران)) ادبیات ایران ما نیز نویسندگانی سورئالیست دارد، کسانی مثل صادق هدایت یا هوشنگ گلشیری. اولین شاعر ایرانی، هوشنگ ایرانی است که این مکتب ادبی را بصورت یک سبک پیشرو در شعر معاصر ایران مطرح کرد.

بهترین کتاب‌های ادبیات سورئال: 1_کافکا در کرانه. هاروکی موراکامی را می‌توان از قدرترین نویسندگان سورئالیستی معاصر دانست. کتاب کافکا در کرانه روایتگر دو داستان موازی است که به نظر می‌رسد ‌هیچ ارتباطی با هم ندارند اما در نقطه‌ای به هم گره می‌خورند. کافکا در کرانه از محبوب ترین آثار سورئال است.

2_مرشد و مارگاریتا. شاهکار بولگاکف، رمانی است که ما را تشویق می کند تا خودمان را بیش از اندازه جدی نگیریم، صرف نظر از این که اوضاع و شرایط بیرونی چقدر بد و تاریک به نظر می رسند. داستان این کتاب بارها و بارها به ما یادآوری می کند که همه چیز اندکی قابل تحمل تر خواهد شد اگر میزانی از حماقت و بی معنایی را به آن اضافه کنیم. این نکته نه تنها همیشه می تواند یک امکان باشد، بلکه گاهی اوقات به ضرورتی حیاتی تبدیل می شود: «باید بخندی. وگرنه گریه خواهی کرد.»

3_قصر. قصر نوشته ی فرانتس کافکا رمان «قصر» یکی از بهترین آثار، هرچند نیمه تمام، فرانتس کافکا می باشد که برای اولین بار در سال 1926 منتشر شد.در این اثر سیاه، کافکا نهایت توانایی خود را برای نشان دادن بیگانگیِ انسان معاصر نسبت به خود، دیگران و جهان به کار برده است. این رمان ساختاری نمادین و در بسیاری از مواقع، سورئالیستی دارد. در عین حال، رمان قصر اثری انتقادی نسبت به سیستم حاکم بر جهان معاصر نیز می باشد.