استوانه«منشور» کوروش؟

استوانهٔ کوروش یا منشورِ کوروش لوحی از گِل پخته است که در سال ۵۳۸ پیش از میلاد به فرمانِ کوروش بزرگ هخامنشی نگاشته شد. این استوانه در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود و بخش‌هایی از آن شکسته و مفقود شده‌است. نسخهٔ دیگری از متنِ استوانه بر روی دو قطعه لوحِ گِلی یافت شده که آن‌ها نیز در مجموعهٔ بابِلیِ موزهٔ بریتانیا هستند و بازماندهٔ نسخهٔ بایگانی‌شدهٔ همین استوانه دانسته می‌شوند.

مواد: گل رُس_ اندازه: ۲۲٫۵ سانتیمتر (۸٫۹ اینچ) × ۱۰ سانتیمتر (۳٫۹ اینچ) (حداکثر)_ نوشته: زبان اکدی، خط میخی_ خلق‌شده: ح. ۵۳۹–۵۳۸ پیش از میلاد_ دوره/فرهنگ: شاهنشاهی هخامنشی_ کشف‌شده: بابل، بین‌النهرین، توسط هرمزد رسام در مارس ۱۸۷۹_ مکان کنونی: اتاق ۵۲،(پیش‌تر ۵۵)، موزهٔ بریتانیا، لندن_

نیمهٔ نخست این لوح از زبان رویدادنگارانِ بابلی و نیمهٔ پایانیِ آن، سخنان و دستورهای کوروش است که همگی به زبان و خط میخی اکدی (بابلی نو) نوشته شده‌است. این استوانه در سال ۱۸۷۹ میلادی (۱۲۵۸ خورشیدی) در نیایشگاه اِسَگیله در شهرِ بابِلِ باستانی پیدا شده و در موزهٔ بریتانیا در شهر لندن نگهداری می‌شود. نامِ دبیر و نگارنده‌ای که از متنِ استوانهٔ کوروش نسخه‌برداری کرده قیشتی-مردوک بوده ولی نامِ دبیری که متنِ اصلی را نوشته، مشخص نیست.

دبیران بابِلی در نوشتن استوانهٔ کوروش، از سنت هزار سالهٔ کتیبه‌های ساختمانی سلطنتی آشوری و بابلی الهام گرفتند. در چنین متن‌هایی پادشاهان نه تنها ساخت و بازسازی پرستشگاه‌ها، کاخ‌ها، برج‌وباروها، آبراهه‌ها، و دیگر فعالیت‌های عمومی را یادآور شده‌اند، بلکه از این فرصت برای زنده نگاه داشتن نام، تبارنامه، القاب و صفات خود، پشتیبانی خدایان از فرمانروایی خویش، و گاهی نیز برای اشاره به کرده‌هایشان استفاده می‌کردند.

این استوانه در ماه مارس ۱۸۷۹ توسط هرمزد رسام در جریان کاوش‌های او در بابِل، بر تپهٔ موسوم به عَمران یافت شد. بعدها مشخص شد که شمال این تپه، محل پرستشگاه اِسگیله است اما چون در آن زمان این پرستشگاه در زیر خاک مدفون بود، مشخص نیست که استوانه در چه فاصله‌ای از این پرستشگاه یافت شده‌است اما به نظر می‌رسد که استوانه در میان یک دیوار بزرگ در جنوب عَمران یافته شده‌باشد. همین نکته و همچنین شکل استوانه‌ای کتیبه نشان می‌دهد که این استوانه به‌عنوان یک کتیبهٔ پیِ بنا، درون یک دیوار قرار داده شده بود.

در سال ۱۹۷۱، پاول-ریچارد برگر کشفی شگفت‌آور انجام داد مبنی بر اینکه یک قطعهٔ بزرگ میخی از استوانهٔ کوروش در دانشگاه ییل در ایالات متحدهٔ آمریکا وجود دارد که سطرهای ۳۶ تا ۴۵ از متن کتیبه را شامل می‌شود. در پی کشف ریچارد برگر، قطعهٔ ییل به استوانهٔ کوروش در لندن اضافه شد و میان دپارتمان آثار باستانی آسیایی و مجموعهٔ بابلی در کتابخانهٔ یادبودی استرلینگ در دانشگاه ییل ترتیبی داده شد که قطعهٔ ییل به‌صورت قرض بلندمدت به موزهٔ بریتانیا داده شود.

متن حاوی روایتی از فتح بابل توسط کوروش در ۵۳۹ پیش از میلاد است و با گفتاری از مردوک ایزد بابلی در مورد جنایت‌های نبونعید، آخرین پادشاه کلدانی، آغاز می‌شود (سطرهای ۴–۸). در ادامه روایتی از جستجوی مردوک برای یافتن پادشاه شایسته، انتساب کوروش به حکمرانی تمام جهان و عاملیت او در فتح بابل بدون جنگ آورده شده (سطرهای ۹–۱۹). سپس کوروش با لحن اول شخص القاب و نسب خود را برمی‌شمرد (سطرهای ۲۰–۲۲) و اعلام می‌کند که صلح کشور را تضمین کرده (سطرهای ۲۲–۲۶) که به موجب آن او و پسرش کمبوجیه مشمول رحمت مردوک شده‌اند (سطرهای ۲۶–۳۰). او بازسازی معبد، که در دوران زمامداری نبونعید به فراموشی سپرده شده بود و اجازه‌اش به تبعیدشدگان مبنی بر بازگشت به میهن‌شان را توصیف می‌کند (سطرهای ۳۰–۳۶). در پایان، پادشاه بازسازی دفاع شهر بابل را توصیف کرده (سطرهای ۳۶–۴۳) و گزارش می‌کند که به هنگام بازسازی، کتیبه‌ای از آشوربانی‌پال را دید (سطرهای ۴۳–۴۵).