تاریخچه بستنی

حقیقت این است که هیچ‌کس نمی‌داند چه کسی برای نخستین بار خوراکی به نام بستنی را کشف کرده است. تا آن‌جا که در اسناد تاریخی آمده اسکندر مقدونی ۴ قرن پیش از میلاد مسیح برف را با عسل و شهد مخلوط می‌کرده و عاشق طعم به اصطلاح نخستین بستنی یخی تاریخ بشر بوده است.

با وجود این اسناد در برخی کتب تاریخی هم آمده است که حضرت سلیمان در فصل تابستان و درو محصولات مزارع عاشق خوردن نوشیدنی‌های یخ زده بوده است. این در حالی است که نرون کلودیو سزار، امیراطور رم باستان هم ۶۲ سال پیش از میلاد مسیح ورزشکاران دونده را به نوک قله یخ‌زده کوه‌ها می‌فرستاد تا برایش یخ و برف بیاورند و آشپزان دربار با پوره انواع میوه و عسل برایش یک معجون یخی لذیذ و گوارا بسازند.

چینی‌ها هم ۴ هزار سال پیش یک نوع دسر یخی درست می‌کردند که در واقع نوعی بستنی بود. آن‌ها در دیواره لیوانی که شربت در آن بود یخ و سنگ نمک می‌مالیدند تا شربت حالت یخ‌زده پیدا کند. یک بستنی چینی دیگر با مخلوطی از شیر، برنج، زردچوبه در داخل برف درست می‌شد که به نظر می‌رسد به بستنی امروزی شباهت بیشتری داشت و نوعی شیربرنج یخ‌زده بود.

هزار سال پیش، مارکوپولو ، جهانگرد مشهور ایتالیایی از سفرش به خاور دور دستور طرز تهیه نوعی نوشیدنی را آورده بود که همان «شربت» امروزی بوده است. به عقیده مورخان در واقع همین شربت بود که در قرن شانزدهم میلادی سرانجام تبدیل به بستنی شد. با این‌همه به نظر می‌رسد انگلیسی‌ها قبل از ایتالیایی‌ها یا شاید هم همزمان با آن‌ها بستنی را کشف کرده‌اند اگر چه در قرن ۱۷ میلادی بستنی رسما به عنوان یک دسر جدید در انگلیس رواج پیدا کرد.

سوی دیگر فرانسوی‌ها در اواسط قرن ۱۶ میلادی از طریق کاترین مدیچی، همسر ایتالیایی پادشاه هنری دوم با دسرهای یخ‌زده آشنا شدند. تا قرن ۱۷ میلادی دسری به نام بستنی که به همان صورت بستنی یخی بود در دسترس مردم عادی فرانسه نبود تا این‌که در سال ۱۶۶۰ میلادی اتفاقی بزرگ در یکی از کافه‌های فرانسه افتاد که به جرات می‌توان گفت انقلابی در تاریخ ساخت بستنی بود. در آن سال فردی ایتالیایی با اصالت سیسیلی به نام «پروکوپیو» در کافه Procope با خامه، تخم مرغ، شیر و کره یک دسر لذیذ درست کرد و به مشتریان داد.

نخستین تبلیغات بستنی در قرن ۱۸ میلادی در روزنامه شهر نیویورک به چاپ رسید یعنی زمانی که شیرینی فروشی به نام «فیلیپ لنزی» به نیویورکی‌ها این مژده را داد که بستنی تقریبا هر روز در دسترس است. اسناد تاریخی حاکی از آن است که رییس جمهور، جورج واشنگتن در تابستان سال ۱۷۹۰ مبلغی حدود ۲۰۰ دلار برای خریدن بستنی هزینه کرده است. بعد از مرگ رییس جمهور دو ظرف بستنی هم در دفتر کارش پیدا کردند. اما نخستین کارخانه صنعتی بستنی‌سازی جهان در سال ۱۸۵۱در مریلند، کار خود را آغاز کرد.

با این‌همه تا ۱۸۰۰، بستنی همچنان یک دسر نادر و عجیب و غریب بود که عمدتا قشر نخبه جامعه آن را می‌شناختند و می‌خریدند. در حدود سال ۱۸۰۰ تولید بستنی در آمریکا تبدیل به یک صنعت شد. همانند دیگر صنایع آمریکایی، تولید بستنی به دلیل نوآوری های تکنولوژیکی، از جمله اسب بخار، دستگاه هموژنیزه، برق و موتور، ماشین‌آلات بسته بندی، و فرآیندهای انجماد جدید و تجهیزات به سرعت به پیشرفت چشمگیری دست پیدا کرد. علاوه بر این، وسایل نقلیه موتوری به طور چشمگیری چرخه صنعت را تغییر دادند و متحول کردند و حالا روزانه ۱٫۶ میلیارد بشکه بستنی در آمریکا تولید می‌شود.

حالا دیگر بستنی‌ها انواع مختلفی دارند از بستنی‌های یخی یا آلاسکا گرفته تا بستنی میوه‌ای، بستنی ایتالیایی، بستنی زغالی، انواع آیس‌پک و میلک شیک و البته بستنی‌های سنتی در کشورهای مختلف. بستنی در قرن ۱۹ میلادی به ایران آمد یعنی در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه. در اسناد تاریخی آمده که میرزا رضا کرمانی قاتل ناصرالدین شاه در روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی قبل از این‌که برای ترور او وارد حرم حضرت عبدالعظیم شود از دکان بستنی فروشی مشهور «ممد ریش» بستنی خریده و خورده و سپس عازم ماموریت خود شده است. نسل اول بستنی در ایران بستنی زعفرانی بود که در یک بشکه دوجداره درست می‌شد. در جداره داخلی بشکه شیر، خامه، شکر، ثعلب و زعفران می‌ریختند و در جداره خارجی آن یخ و نمک که مواد جداره داخلی به این ترتیب با تکان دادن‌های شدید و مداوم یخ بزند.

اما نخستین بار پای بستنی را ناصرالدین شاه به ایران باز کرد. زمانی که برای سفر به فرانسه رفته بود در منطقه ییلاقی پلومبیر بستنی خورد و عاشقش شد. حالا هم بستنی به همین نام پلومبیر یکی از محبوب‌ترین و مشهورترین بستنی‌های دنیاست. اکبر مشدی و ممد ریش مشهورترین و نخستین بستنی فروش‌های ایران بودند.