دوران پارینه سنگی،از باستانی ترین دوره های ایران

دوران پارینه‌سنگی یا پالئولیتیک(Paleolithic) قدیمی‌ترین دوران ماقبل تاریخ انسان و فرهنگ مادی انسانی و دورانی است که در آن انسان برای نخستین بار از ابزار سنگی دست‌ساز استفاده کرد. پارینه‌سنگی از حدود ۳٫۳ میلیون سال پیش تا زمان عقب‌نشینی یخچال‌ها از نیمکرهٔ شمالی در فاصلهٔ سال‌های ۱۰ هزار تا۸۵۰۰ قبل میلاد ادامه داشته است. به پارینه‌سنگی، عصر سنگ کهن و دیرینه‌سنگی هم گفته شده است.

واژه پارینه‌سنگی در سده نوزدهم میلادی برای نامیدن عصر حجر مورد استفاده قرار گرفت. در این دوران ابزار سنگی به طریق ابتدایی و خشن و بدون صیقل ساخته می‌شد و مانند آنچه در ادوار بعدی یعنی در دوران نوسنگی تولید می‌شد، نیست. به‌زودی ضرورت تقسیمات بیشتری برای دوران پارینه‌سنگی در پژوهش‌های باستان‌شناسی محسوس گردید و در اروپا و آسیای غربی این دوران دیرپا را به سه دوره پارینه‌سنگی قدیم، میانه و جدید تقسیم کردند. هر یک از ادوار سه‌گانه فوق به سه دوره کوتاهتر زیرین و میانی و زبرین تقسیم می‌شوند.

دوران پارینه‌سنگی ابتدایی‌ترین و طولانی‌ترین مرحله زندگی انسان است (در واقع ۹۹٪ آن را پوشش می‌دهد). در این دوره روند فرگشت فکری، جسمی، فرهنگی و فناورانه انسان شکل می‌گیرد. اولین ابزارها به دست گونه‌های نخستین انسان به وسیله سنگ در این دوره ساخته می‌شود. مکان آن نیز شرق آفریقا در اتیوپی، کنیا، تانزانیا به ویژه ناحیه الدوایی و در آسیا و اندونزی است. در همین دوره بود که انسان از شکل شاخه‌های اولیه سرده انسانی نظیر انسان ماهر Homo habilis تحول یافته و به شکل انسان امروزی یعنی انسان خردمند Homo sapiens درآمد. در دوران پارینه‌سنگی، انسان‌ها در گروه‌های نسبتاً کوچکی گرد هم آمده و به گردآوری گیاهان، ماهی‌گیری و شکار پرداخته‌اند. ساخت ابزار سنگی ویژگی اصلی این دوران است، اما انسان‌ها در سراسر پارینه‌سنگی از ابزارهای چوبی و استخوانی نیز بهره می‌گرفته‌اند. انسان‌ها در آن دوران از چرم و الیاف گیاهی نیز استفاده کرده‌اند. در اواخر دوران پارینه‌سنگی، انسان‌ها نخستین بار اقدام به آفرینش هنری کردند که شامل هنر صخره‌ای و ساخت اشیا و نقاشی درون غارها می‌شد. همچنین آغاز رفتار مربوط به باورهای دینی همچون برگزاری آیین‌ها و آیین خاکسپاری مربوط به اواخر پارینه‌سنگی است.آب‌وهوای پارینه‌سنگی متشکل از دوره‌های یخبندان و بین یخبندان بود و به‌طور متناوب دماهای سرد و گرمی را تجربه می‌کرد.

آثار دوره پارینه‌سنگی میانی در اغلب نقاط ایران کشف شده است. از مهم‌ترین غارهای این دوره که کاوش شده‌اند غارهای اطراف کرمانشاه و بیستون، غارهای هورامان کردستان، غارهای اطراف حرم آباد، غارهای ارسنجان و مرودشت فارس، غار کیارام در گلستان و غار قلعه کرد در قزوین نام برد اکثر ابزارهای سنگی دوره میانی در ایران از نوع موستری هستند. خراشنده‌های جانبی و تیزه و استفاده از شیوه تراش لوالوا از شاخصه‌های موستری در ایران هستند. بیشتر آثار دوره پارینه‌سنگی میانی در ایران، در منطقه زاگرس یافت شده‌اند. در این دوره آیین تدفین وجود داشته است. تنها بقایای سنگواره انسان‌های این دوره که نئاندرتال هستند در غار شکارچیان بیستون و غار وزمه در غرب ایران کشف شده‌اند. آثار دوره پارینه‌سنگی جدید و فراپارینه‌سنگی اغلب در زاگرس و البرز یافت شده است. از مهترین غارهای کاوش شده این دو دوره می‌توان به غار یافته و کلدر در لرستان، ورواسی، غارخر و ملاورد در کرمانشاه، غار کناچه در کردستان، غار بوف. اشکفت کوه قلتان ایج و اشکفت گاوی در فیروزآباد فارس، گرم‌رود، هوتو، کمربند، التپه و کمیشان در مازندران نام برد.

شروع دوره پارینه سنگی به طور سنتی همزمان با اولین مدرک ابزار ساخت و استفاده توسط Homo در حدود 2.58 میلیون سال پیش ، در نزدیکی آغاز دوران پلیستوسن (2.58 میلیون تا 11،700 سال پیش) بود. در سال 2015 ، با این حال ، محققان در حال حفاری از بستر رودخانه خشک در نزدیکی دریاچه تورنیا کنیا ، ابزارهای سنگی اولیه جاسازی شده در صخره های مربوط به 3.3 میلیون سال پیش را کشف کردند – میانه دوره عصر پلیوسن (5.3 میلیون تا 2.58 میلیون سال پیش). این ابزارها قدیمی ترین نمونه های تأیید شده هومو را تقریباً 1 میلیون سال پیش می گیرند ، این احتمال را می دهد که ساخت این ابزار با استرالوپیتکوس یا معاصران آن سرچشمه گرفته و زمان بندی این مرحله فرهنگی باید دوباره ارزیابی شود.

تاکنون حداقل شش اجتماع متعلق به فرهنگ بردوستی در دامنه های زاگرس شناسایی شده است که پنج اجتماع در ایران ویک اجتماع در خاک عراق فعلی بوده است (اسمیت ۲۶ :۱۹۸۶)در حال حاضر،تعیین دقیق شمار محل های باستانی مربوط به این فرهنگ مشکل است،اما آثار پراکنده آنرا در سراسر کوههای زاگرس می توان یافت .ازجمله در شمال کردستان که قدمت ابزارهای بدست آمده متعلق به این دوره در آنجا ۲۴تا۳۴هزار سال قبل می رسد ونیز در زاگرس مرکزی درغارهای خرملی (در نزدیکی بیستون درکرمانشاه )و وارواسی .انواع اسکنه ها از نوع چند وجهی وهمچنین رنده های سنگی وتیغه های با لبه های دندانه دار از این غارها بدست آمده است که سی درصد آنها را ریزابزارها وسی وهشت درصدآنها را ریز تیغه های نوع دو فور وحدود پانزده درصد آنها را ریزتیغه هایی با روتوش های مقطعی بر روی قسمتی از لبه ها تشکیل می دهد .نکته قابل توجه در میان آثار بدست آمده ازغار وارواسی ،تیغه ها وریز تیغه ها است که حدود شصت درصد ابزار بدست آمده را شامل می شود.