جشن تیرگان در ایران باستان

تاریخ ایران باستان پر است از جشن‌ها و مراسم‌های سنتی که هرکدام حکایت‌های شنیدنی جذابی دارند. جشن تیرگان یکی از مهم‌ترین جشن‌ها سنتی ایران باستان است که در روزگاران قدیم در تیرماه برگزار می‌شد. جشن تیرگان در روز سیزدهم تیرماه برگزار می‌شود. گفته می‌شود که ۱۳ تیر، همان روزی بود که آرش کمانگیر بر فراز قله دماوند رفت

روایت دوم درباره علت برگزاری جشن تیرگان در روایت دوم اعتقاد مردم بر این بوده است که فرشته‌ای به نام تیشتر که به فرشته باران معروف بوده است در ده روز اول ماه به شکل یک جوان زیبا و در ده روز دوم به‌صورت گاو نر و ده روز سوم به‌ صورت اسب درمی‌آید.

تیشتر که به شکل یک اسب زیبا به رنگ سفید درآمده بود با دیو خشکسالی که شبیه به اسب سیاه و ظاهری ترسناک داشت در دریای کیهانی روبه‌رو می‌شود. به مدت سه شبانه‌روز بین آنها جنگی صورت می‌گیرد در نهایت با شکست تیشتر این جنگ به پایان می‌رسد.

بعد از شکست تیشتر نزد خدای بزرگ می‌رود و از او طلب کمک و یاری می‌کند. این بار او به خواسته خداوند بر دیو خشکسالی پیروز می‌شود. بعدازاین پیروزی باران فراوانی بر اهل زمین می‌بارد و آب‌ها مزارع و چراگاه‌ها را سیراب می‌کند. از آن پس به مناسبت این پیروزی ایرانیان این روز را جشن می‌گیرند

تیرگان جشن باستانی تابستان است که به برداشت محصول سالم و کمبود خشکسالی اختصاص دارد. این جشن با رقص، پاشیدن آب، شعرخوانی و مصرف غذاهای سنتی مختلف برگزار می‌شود. برخی از آیین‌هایی که در این مراسم اجرا می‌شود عبارت‌اند از: آب‌پاشی رهاکردن دستبند در باد فال کوزه

اب پاشی: آب و باران جزو ارکان مهم این جشن است. پاشیدن آب به یکدیگر یا آب پشی بخشی از آیین این مراسم است. این جشن بیشتر در کنار رودها، همراه با بزم‌هایی وابسته با آب و آب‌پاشی و آرزوی بارش باران در سال پیشرو همراه است.

رهاکردن دستبند در باد بیشتر در بین جوانان مرسوم است. به این صورت که در آغاز جشن پس از خوردن شیرینی، بندی به نام تیر و باد که از ۷ ریسمان به ۷ رنگ مختلف بافته شده است را به مدت ده روز به مچ دست خود می‌بندند.

بعد از آن به همراه یک آرزو به رودخانه می‌اندازند و یا در جای بلندی مانند پشت‌بام یا فراز کوه‌ها به باد می‌سپارند. بسیاری از زرتشتیان هنوز این نوار را به مدت ده روز به مچ دست خود می‌بندند، سپس در روز تیرگان نوارها را در نهر آب می‌اندازند

یکی دیگر از رسومی که مخصوص بانوان است و در تیرگان اجرا می‌شود فال کوزه است. یک روز قبل از شروع مراسم دختری برای حمل کوزه‌ای انتخاب می‌شود که آن را پرازآب و اشیا کوچکی مثل انگشتری، گوشواره، سنجاق‌سر، سکه در آب کوزه می‌اندازند.

این کوزه را زیر درخت تا روز تیرگان محفوظ نگه می‌دارند. پس از مراسم آب‌پاشی همه کسانی که در کوزه چیزی انداخته و نیت کرده‌اند به‌دور هم جمع می‌شوند. دختر درحالی‌که بزرگان در حال آواز خواندن هستند، یكی از آن اجسام را از كوزه درمی‌آورد و صاحب آن جسم متوجه می‌شد كه ترانة خوانده شده مربوط به نیت و آرزو او بوده است

خوردن میوه و گندم برشته از دیگر رسم‌های این جشن محسوب می‌شود. این رسم كه ابوریحان بیرونی نیز آن را نقل كرده، به این صورت بوده كه جهت گرامیداشت خاطره رنج‌های منوچهر در جنگ با افراسیاب، مردم پوشاک كشاورزان و دهقانان را بر تن كرده و محصولات را به ‌صورت ابتدایی آن، یعنی به‌صورت میوه و گندم پخته مصرف می‌كردند.