کهن ترین ساز ایرانی

پس از تلاش هشت‌ساله پنج نفر از پژوهشگران تاریخ موسیقی برای رصد و بررسی اولین سازهای ایرانی، مشخص شد اولین ساز زهی ایران و جهان، همان چنگ کشف‌شده در سعدالسلطنه قزوین است؛ این ساز، مدل یک دوم چنگ ایرانی است و ۲۱ فاصله موسیقایی یا همان گام را داراست.

بر اساس مستندات تاریخی، ساز کشف‌شده، متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد و قدیمی‌ترین ساز زهی ایران و جهان است که سایر سازهای زهی دنیا، از جمله پیانو، با الگوبرداری از آن ساخته شده‌است. هنوز معلوم نیست این چنگ که به شکل یک مدل گرافیکی زیبا از قو ساخته شده، متعلق به کدام قوم در ایران باستان بوده‌است؛

اما بد نیست بدانید که بر اساس شواهد به‌دست آمده، به احتمال زیاد، اولین همنوازی و شاید نخستین کنسرت تاریخ هم در ایران شکل گرفته‌باشد. ساختار بسیار پیشرفته جعبه تشدید صدای ساز کشف‌شده که آن را از چوب گردو ساخته‌اند، باعث شگفتی پژوهشگران تاریخ موسیقی شده است؛

چرا که بدون بهره‌گیری از فناوری‌های صداگیری، آن را در شش‌هزار سال قبل ساخته‌اند. نمونه ساخته‌شده از روی این ساز، در سال 2009 میلادی، به عنوان هدیه ایران به سازمان ملل متحد داده شد تا نمادی برای فرهنگ پرسابقه و دیرپای ایران باشد. سازهای زهی، سازهایی هستند که در آن‎ها صدا، از لرزش زه یا تار یا سیمی به وجود می‌آید که با انواع آرشه‌ای، زخمه‌ای یا ضربه‌ای، صدای دلخواه نوازنده را تولید می‌کنند.

چنگ از جمله سازهای زهی ضربه‌ای است که به گواه پژوهشگران، مدل و شکل اولیه دیگر ساز‌های زهی است. در این ساز، مانند سنتور و قانون برای هر فاصله یا نُت، یک سیم، در نظر گرفته شده است. یکی دیگر از نکات جالب در تاریخ موسیقی ایران، وجود بعضی از نت‌های آن، در سنگ‌نوشته‌های قدیمی و باستانی است که بررسی آن‎ها مجال دیگری را می‌طلبد.