اولین مترو جهان

مترو لندن (به انگلیسی: The London Underground) قدیمی‌ترین شبکه ترابری زیرزمینی در جهان است. بهره‌برداری از نخستین خط سامانه مترو لندن، در تاریخ ۱۰ ژانویه سال ۱۸۶۳ آغاز شد. مترو لندن، دارای ۲۷۰ ایستگاه اصلی (۲۶۰فرعی) است و با وجود اینکه نام رسمی آن زیرزمینی (Underground) نامیده می‌شود، ۵۵ درصد این شبکه، بر روی زمین واقع شده‌است. این شبکه، با ۴۰۸ کیلومتر خط آهن، سومین خط دراز ترابری درون‌شهری جهان نیز هست. شبکه مترو لندن، از شلوغ‌ترین شبکه‌های ترابری زیرزمینی جهان است. در سال ۲۰۰۷، یک میلیارد نفر از مترو لندن استفاده کردند.

تاریخچه تاریخ مترو در لندن و با افتتاح راه‌آهن متروپولیتن، که اکنون بخشی از مترو لندن است، در سال ۱۸۶۳ آغاز شد. دود لوکوموتیوهای بخار یکی از مشکلات اصلی قطارهایی بود که از درون تونل عبور می‌کردند. نخستین بار در سال ۱۸۶۳ در قطار راه‌آهن شهر و جنوب لندن از کشش الکتریکی برای به حرکت درآوردن قطارهایی که از درون تونل عبور می‌کردند استفاده شد. در سال ۱۸۹۰، راه‌آهن شهر و جنوب لندن نخستین راه‌آهن ترابری سریع با نیروی کششی برقی بود که کاملاً در زیر زمین قرار داشت. این فناوری به سرعت در سایر شهرهای اروپا، ایالات متحده، آرژانتین و کانادا گسترش یافت، به‌طوری‌که برخی از قطارهای بخار به قطارهای برقی تبدیل شدند و برخی دیگر از همان آغاز به‌صورت برقی طراحی شدند. در زمان وقوع جنگ جهانی اول، شهرهای آتن، برلین، بوستون، بوینس آیرس، بوداپست، گلاسگو، هامبورگ، لیورپول، نیویورک سیتی، پاریس و فیلادلفیا دارای مترو با قطار برقی بودند. آغاز موفق مترو در جهان را باید در لندن جستجو کرد. به متروی لندن «Tube» یا «لوله» هم می گویند و دلیل آن به شکل تونل ها باز می گردد. برای حفر تونل ها از ماشین حفاری دوار استفاده شده بود و این سبک طراحی لوله مانند طراحی کارآمد تر را به دنبال داشت. خاکی مشابه با خاک رُس در بریتانیا حفر تونل برای هر بیل مکانیکی را ممکن کرد. زمانی که اولین تونل ساخته شد، در ابتدا برای عابرین پیاده کاربرد داشت اما مدتی بعد قطارهای بخار به تونل ها راه پیدا کردند. بعدها هم قطارهای الکتریکی با کارایی بالاتر و کارکرد پاک تر جای مدل های قبلی را گرفتند. بیش از نیمی از متروی لندن از زیر زمین عبور می کند. مقدمات ایجاد مترو لندن، در سال ۱۸۵۴م میلادی ایجاد شده بود و در سال ۱۸۶۳م، زمانی که نخستین قطار بین شهری در خط متروپولیتن آغاز به کار کرد، روزانه چهل و یک هزار مسافر، از این قطار شهری استفاده می‌کردند. در آن زمان، در هر ده دقیقه، یک قطار، پدینگتون را به مقصد فرینگدون ترک می‌کرد. در سال ۱۸۸۰، شمار استفاده‌کنندگان از قطار شهری لندن، به سالانه چهل میلیون تن افزایش یافت. شمار خطوط مترو لندن، به تدریج افزایش یافت و در سال ۱۸۸۴م، خط «اینر سیرکل» (Inner Circle) که اکنون «سیرکل لاین» (Circle Line) نامیده می‌شود، تکمیل شد.

همچنین مترو دوکلند، دومین سیستم مترو با مترو لندن در طی این سال‌ها به تدریج گسترش یافته و تعداد خطوط آن به ۱۱ عدد رسیده است. خدمات‌رسانی به مسافرین در بعضی از خطوط ۲۴ ساعته است ولی در بیشتر خطوط از ساعت ۵ صبح تا ۱۲ شب مسافرین می‌توانند جابه‌جا شوند. میانگین سرعت با احتساب توقف در ایستگاه‌ها ۳۳ کیلومتر بر ساعت است و در خطوط شهری گاهی سرعت قطارها به ۹۵ کیلومتر بر ساعت نیز خواهد رسید. همچنین مترو دوکلند، دومین سیستم مترو با واگن‌های کوچک‌ و سبک‌تر است که در سال ۱۹۸۷ افتتاح شد و شرق لندن و گرینویچ را به دو طرف رودخانه تیمز [Thames River] ارتباط می‌دهد.

عجیب‌ترین وقایع این مترو : در طول جنگ جهانی دوم از ایستگاه‌های زیرزمینی این مترو به عنوان پناهگاه برای درامان ماندن از حملات هوایی دشمنان استفاده می‌شد. نزدیک‌ترین ایستگاه‌ با ایستگاه بعدی تنها ۲۶۰ متر فاصله دارد و دورترین ایستگاه‌ نیز با ایستگاه بعدی ۳/۶ کیلومتر فاصله دارد. سالانه ۴۰ میلیون نفر از طریق ایستگاه کنری‌وارف (منطقه‌ی تجاری شرق لندن) جابجا می‌شوند که به اندازه‌ی دو طول زمین فوتبال است. طراح نقشه‌ی آیکونیک مترو لندن، طرح آن را از دیاگرام مدار الکتریکی الهام گرفته است. مترو لندن در بخش جنوبی و شمالی رودخانه‌ی تیمز [Thames River] گسترده شده است که تنها۱۰ درصد ایستگاه‌ها در بخش جنوبی رودخانه قرار گرفته‌اند. از سال ۱۹۹۴‌ ‌برای پرداخت نکردن کرایه جریمه وضع شده است. بیش از ۱۰۰۰ جسد زیر ایستگاه اولدگیت در گور دسته‌جمعی بیماران طاعون دفن شده‌اند. شلوغ‌ترین ایستگاه، واترلو است که به ۴۶۰۰۰ نفر در شلوغ‌ترین ساعات صبح خدمات ارائه می‌دهد. در این شبکه ۴۹ ایستگاه غیرفعال وجود دارد، به علاوه یک ایستگاه نزدیک همپ‌استید که ساخت آن به دلیل قرار گرفتن در یک منطقه‌ی حفاظت شده ناتمام مانده است.

ساخت قطار شهری در ایران، نخستین بار در سال ۱۳۳۸ مطرح شد و با راه‌اندازی مترو، بین تهران و کرج در سال ۱۳۷۷ برای نخستین بار مورد استفاده قرار گرفت. سپس مشهد در ۱۳۸۹، شیراز در ۱۳۹۳، اصفهان و تبریز در ۱۳۹۴ به قطار شهری رسیدند. خط یک مشهد به سبک قطار سبک شهری (LRT) ساخته شد، در نتیجه شیراز عملاً دومین شهر دارای مترو سنگین در ایران است. علاوه بر این مترو تهران، بزرگ‌ترین سیستم مترو در خاورمیانه است. مترو تهران در هفت خط اصلی در حال فعالیت است که پنج خط آن (۲، ۳، ۴، ۶، ۷) کاملاً درون‌شهری، یک خط آن (۵) نسبتاً برون‌شهری (میان تهران و کرج و شهر جدید مهستان) و یک خط آن (۱، انشعاب خط ۱) به صورت دو بخشی است. بخش نخست درون‌شهری و بخش دوم برون‌شهری (به سمت فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و سپس شهر جدید پرند) است. طبق برنامه‌های توسعه قرار است خطوط مترو تهران به ۱۱ خط افزایش یابد. تا اسفند ماه ۱۴۰۲، طول خطوط مترو بهره‌برداری شده، برابر ۲۹۶ کیلومتر با ۱۵۹ ایستگاه است و شمار واگن‌های فعال در مترو تهران ۱۵۱۴ واگن، برابر ۲۱۷ قطار است که روزانه به‌طور میانگین بیش از ۲٫۵ میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کنند.مترو تهران به رکورد جابه‌جایی ۲ میلیون و ۹۵۰ هزار سفر در روز نیز دست یافته‌است. در اسفند ۱۳۹۹ اعلام شد که مجموع شمار سفرهای مترو تهران به ۹۵۴۰ میلیون سفر رسیده که معادل ۱۱۹ برابر جمعیت ایران است.

اکنون این شبکه حمل و نقل با سالانه ۱.۳۴ بیلیون مسافر در ۲۷۰ ایستگاه و ۴۰۰ کیلومتر در حال جابه‌جایی مسافرین است. همچنین علی‌رغم نام رسمی آن که «زیرزمینی» [Underground] نامیده می‌شود، ۵۵ درصد این شبکه بر روی زمین واقع شده‌ است. کلمه‌ Tube که به شبکه‌ این مترو  اطلاق می‌شود، اوایل قرن بیستم معرفی شد. این کلمه در واقع کوچک شده‌ نام مستعار Two Penny Tube است که اولین بار به خط مرکزی به دلیل کرایه‌ی دو پنی آن اختصاص داده شده بود.