هیـروگلیف چه زمانی ابداع شد؟

تحقیقات نشان می‌دهد «هیروگلیف» حدود ۵۲۰۰ سال قبل و در حوالی زمانی ابداع شده است که یک سیستم نوشتاری دیگر به نام «خط میخی» در بین‌النهرین ایجاد شد.

«لایوساینس» نوشت «جیمز آلن»‌،‌ استاد بازنشسته رشته مصرشناسی دانشگاه «براون»‌ توضیح داد که کاوش‌های باستان‌شناسان آلمانی در «ابیدوس» واقع در مصر به کشف هیروگلیف‌هایی متعلق به ۳۲۰۰ پیش از میلاد منجر شده است. همچنین «لودویگ مورنز»‌،‌ استاد رشته مصرشناسی دانشگاه «بن»‌ در آلمان در گفت‌وگو با «لایوساینس» توضیح داد که هیروگلیف‌های مصری در حوالی ۳۳۰۰ تا ۳۲۰۰ پیش از میلاد خلق شده‌اند.

«آلن» افزود: «نخستین‌ نمونه‌ها از سیستم هیروگلیفی اینطور به نظر می‌رسند که تا حد زیادی تکامل‌ پیدا کرده‌اند، که یا به این دلیل است که هیروگلیف‌های اولیه روی مواد قابل‌تجزیه که در گذر زمان نابود شده‌اند، نوشته‌ شده‌اند یا اینکه یک نابغه ناشناس این سیستم نوشتاری را ابداع کرده است.

در زمانی که «هیروگلیف» اختراع شد، مصر در حال تبدیل شدن به یک دولت واحد بود و ممکن است اداره آن دلیلی برای اختراع «هیروگلیف» باشد. «ون دی میروپ»‌ در کتاب خود اینطور نوشت: «منطقی است که شرایط مصر در آن زمان با در نظر گرفتن وسعت و پیچیدگی آن به یک سیستم حسابداری انعطاف‌پذیر نیاز داشت که بتواند اطلاعاتی در مورد ماهیت کالاها، مقدار آن‌ها، منشأ مقصد، افراد مسئول آن‌ها و تاریخ معامله را ثبت کند.»

نظریه دیگر این است که «هیروگلیف» برای کمک به افزایش جلال خدایان و پادشاهان ابداع شده‌ است. «ون دی میروپ» با اشاره به اینکه برخی از حکاکی‌های قدیمی، پادشاهان را به همراه هیروگلیف به تصویر می‌کشند، در کتابش نوشته است: «تجلیل از شاه شاید یکی از عوامل محرک در ابداع این سیستم نوشتاری بوده است.»‌

همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد،‌ مصری‌ها «هیروگلیف» را در حوالی همان زمانی ابداع کردند که «خط میخی»‌ در بین‌النهرین ایجاد شد. کارشناسان هنوز بر سر اینکه کدام یک از این سیستم‌های نوشتاری زودتر ابداع‌ شده‌ است با یکدیگر به توافق نرسیده‌اند.

«آلن» استدلال می‌کند که نخست هیروگلیف‌های مصری ابداع شده‌اند و می‌گوید که قدیمی‌ترین کتیبه‌های خط میخی مربوط به حدود ۲۹۰۰ قبل از میلاد است. با این حال، بسیاری از دانشمندان با این نظر مخالف هستند.

در هر صورت، خط میخی و هیروگلیف کاملاً متفاوت هستند و به نظر می‌رسد که این دو سیستم، مستقل از یکدیگر تکامل یافته باشند. «آلن» بیان کرد: «خط میخی و هیروگلیف آنقدر متفاوت هستند که یکی نمی‌تواند مستقیماً بر دیگری تأثیر بگذارد.» این کارشناس همچنین خاطرنشان کرد: «علائم خط میخی،‌ نشان‌دهنده کل کلمات یا هجاها هستند،‌ این درحالی است که هیروگلیف‌ها نشان‌دهنده کلمات یا حروف صامت مجزا هستند و نشان‌دهنده حروف صدادار نیستند.»

«سنگ روزتا»‌ «سنگ روزتا» که باستان‌شناسان نخستین‌بار به کمک آن موفق شدند زبان هیروگلیفی را رمزگشایی کنند، جزو ارزشمندترین آثار مجموعه «موزه بریتانیا» محسوب می‌شود.

متن‌های روی «سنگ روزتا» به سه نوع سیستم نوشتاری مختلف شامل خط دموتیک مصری،‌ یونان باستان و هیروگلیف نوشته شده‌اند. پژوهشگران با کمک این اثر تاریخی موفق شدند نمادهای تصویری را که روی شمار بسیار زیادی از آثار به جای مانده از مصر باستان حکاکی‌ شده است، رمزگشایی کنند.

«سنگ روزتا» که یک سنگ گرانیتی سیاه است در حقیقت بخشی از یک تخته سنگ بزرگ‌تر محسوب می‌شود که مدت‌ها پیش از آن جدا شده است. «سنگ روزتا» در سال ۱۷۹۹ در نزدیکی شهر باستانی «روزتا» واقع در «دلتای نیل» کشف شد. گفته می‌شود سربازان ارتش «ناپلئون» این اثر را در جریان لشگرکشی فرانسه به مصر کشف کرده‌اند. (سنگ روزتا در عکس بالا مشاهده میشود)

به دنبال شکست «ناپلئون» در سال ۱۸۰۱ میلادی این سنگ بر اساس «معاهده اسکندریه» به مالکیت بریتانیا درمی‌آید. این سنگ در فوریه سال ۱۸۰۲ به انگلستان منتقل شده و در جولای همان سال توسط «جورج سوم» به «موزه بریتانیا» اهدا می‌شود.

«توماس یانگ»، فیزیکدان بریتانیایی که به مصرشناسی نیز علاقه‌مند بود، مطالعه روی نوشته‌های «سنگ روزتا» را در سال ۱۸۱۴ میلادی آغاز کرد. او دریافت نمادهای بیضی‌شکل ضمیمه نام افراد سلطنتی هستند.

اما این «ژان فرانسوا شامپولیون» واژه‌شناس فرانسوی بود که در سال ۱۸۲۲ میلادی با بررسی دقیق «سنگ روزتا» و سایر متون در نهایت موفق شد یک فهرست کامل از نشانه‌های «هیروگلیفی» و معادل‌های یونانی آن‌ها را ارائه کند.

«شامپولیون» نخستین مصرشناسی بود که دریافت برخی از این نمادهای هیروگلیف، الفبایی، برخی هجایی و برخی دیگر وابسته به ضمیر هستند.