اختلال دو قطبی چیست؟

اختلال دوقطبی که به آن افسردگی شیدایی نیز گفته می‌شود یک اختلال روانی است که در آن تغییرات شدید خلق‌وخو از حالت خیلی پرانرژی تا خیلی کم‌رمق رخ می‌دهد. در افراد افسرده معمولاً علائمی مثل غم و از دست دادن اشتیاق برای انجام کارهای روتین دیده می‌شود. در اختلال دوقطبی زمانی که حالت خلقی به سمت شیدایی می‌چرخد فرد پر از نشاط، انرژی و گاهی زودرنج و تندمزاج است.

این تغییرات خلقی خواب، انرژی، فعالیت‌های روزمره، تفکر، رفتار و قدرت تصمیم‌گیری را تحت تأثیر قرار دادن می‌دهد. دفعات تکرار (اپیزود) تغییرات خلقی بستگی به شدت اختلال دارد. در برخی بیماران دوره‌های تغییر خلق به‌ندرت رخ می‌دهد اما در برخی دیگر سالی چندین بار بروز می‌کند. در اغلب بیماران در بین دو دوره معمولاً علائم بیماری محسوس است اما در برخی دیگر علائم خاصی ظاهر نمی‌شود.

اگرچه اختلال دوقطبی یک مشکل مادام‌العمر است اما می‌توان با پیروی کردن از برنامه درمانی، خلق‌وخو و احساسات را مدیریت کرد. در بسیاری از موارد اختلال دوقطبی با دارو و مشاوره روانشناسی قابل‌درمان است.

انواع اختلالات دوقطبی و علائم آن‌ها چیست؟ چندین نوع اختلال دوقطبی و بیماری‌های مرتبط با آن وجود دارد. این اختلالات شامل مانیا (شیدایی)، هیپومانیا (نیمه شیدایی) و افسردگی است. علائم ناشی از هر کدام از این اختلالات باعث تغییرات خلقی و رفتاری چشمگیری در بیمار می‌شوند که منجر به اضطراب شدید و سخت شدن زندگی می‌شود.

درمان اختلال دو قطبی درمان می‌تواند به بسیاری از افراد، از جمله افرادی که شدیدترین اشکال اختلال دوقطبی را دارند نیز کمک کنند. یک برنامه درمانی موثر معمولاً شامل ترکیبی از درمان های زیر است: روان درمانی داروها استراتژی خود مدیریتی، مانند آموزش و شناسایی علائم اولیه یک دوره یا محرک های احتمالی دوره ها. تغیر سبک زندگی، مانند انجام ورزش، یوگا و مدیتیشن. می‌توانند به درمان بیمار کمک کنند، درمان های دیگر، مانند درمان تشنج الکتریکی (ECT) در مواردی که به دارو پاسخ ضعیفی نمی دهند یا کنترل سریع علائم برای جلوگیری از آسیب ضروری است. اختلال دوقطبی یک بیماری مادام العمر است، بنابراین درمان، یک تعهد مادام العمر است. گاهی اوقات چندین ماه تا چندین سال طول می‌کشد تا پزشک بتوانید یک برنامه درمانی جامع پیدا کنید که بهترین تاثیر را بر روی بهبودی بیمار داشته باشد. شیدایی و افسردگی معمولاً با گذشت زمان بازمی‌گردند. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی تغییرات خلقی نداشته باشند، با اینحال برخی از افراد ممکن است علائم طولانی مدت داشته باشند. درمان طولانی مدت و مداوم می‌تواند به مدیریت این علائم کمک کند. اگر فرد بیمار علاوه بر اختلال دوقطبی، سایر بیماری‌های سلامت روان مانند اضطراب یا ADHD نیز دارد، فرایند درمان این بیماری‌ها می‌تواند دشوارتر باشد. به عنوان مثال، پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی برای درمان اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) تجویز کنند، ممکن است این داروها علائم اختلال دوقطبی را بدتر کنند و حتی ممکن است یک دوره شیدایی جدید را در بیمار ایجاد کنند.

اختلال دوقطبی نوع ۱ فرد مبتلا حداقل یک بار حالت مانیا را قبل یا پس از علائم هیپومانیا و یا افسردگی تجربه کرده است. در بعضی از موارد، ابتلا به مانیا ممکن است باعث فاصله گرفتن فرد از واقعیت و ایجاد توهم گردد. این نوع اختلال دوقطبی به‌طور مساوی در مردان و زنان دیده می‌شود و علائم آن به شرح زیر است: بروز حداقل یک اپیزود مانیا که یک هفته طول بکشد علائمی که با انجام امور روزانه تداخل داشته باشند علائمی که با اختلال یا بیماری دیگری در ارتباط نباشند

اختلال دوقطبی نوع ۲ فرد مبتلا حداقل یک‌بار افسردگی و هیپومانیا را تجربه کرده است اما هرگز به مانیا دچار نشده است. اپیزود افسردگی حداقل به مدت ۲ هفته به طول می‌انجامد. هیپومانیا نیز حدود ۴ روز تداوم دارد. بر اساس یکی از مطالعات سال ۲۰۱۷ این نوع اختلال قطبی بیشتر در زنان شیوع دارد و علائم آن به شرح زیر است: بروز حداقل یک اپیزود هیپومانیا که ۴ روز یا بیشتر طول بکشد تغییرات خلقی مرتبط با هیپومانیا که محسوس است بروز حداقل یک اپیزود افسردگی که حداقل ۲ هفته به طول انجامد و تأثیر قابل‌توجهی بر روی امور روزمره داشته باشند علائمی که با اختلال یا بیماری دیگری در ارتباط نباشند

اختلال دوقطبی ادواری (سیکلوتیمیک) اختلال دوقطبی ادواری (سیکلوتیمیک) فرد مبتلا حداقل دو سال (در کودکان و نوجوانان یک سال) علائم هیپومانیا و افسردگی را بروز داده است. علائمی که در این نوع دوقطبی بروز می‌کند معمولاً کوتاه‌تر و خفیف‌تر از اختلال نوع ۱ و نوع ۲ است. بیشتر افراد مبتلا به اختلال سیکلوتیمیک تنها به مدت ۱ یا ۲ ماه را بدون تغییرات خلقی سپری می‌کنند. علائم این اختلال دوقطبی به‌قرار زیر است: دوره‌های متوالی هیپومانیا و افسردگی که ۲ سال یا بیشتر به طول انجامد بروز علائمی که در دسته هیپومانیا و افسردگی نمی‌گنجد علائمی که حداقل نیمی از ۲ سال بروز کند و هرگز بیش از ۲ ماه متوالی متوقف نشود علائمی که باعث بروز استرس بالا و تأثیر بر زندگی شوند

انواع دیگر اختلال دوقطبی مواردی از اختلال دوقطبی به دلیل عوارض جانبی بعضی داروها، الکل، تأثیر بعضی بیماری‌ها نظیر سندرم کوشینگ، بیماری MS و یا سکته ایجاد می‌شود. اختلال دوقطبی نوع ۲ شکل خفیف‌تر اختلال دوقطبی نوع ۱ نیست اما روش تشخیص و علائم آن متفاوت است. درحالی‌که اپیزودهای مانیک نوع ۱ می‌تواند شدید و خطرناک باشد، در نوع ۲ افسردگی دردسرساز است چراکه علائم آن تا مدت طولانی‌تری ادامه دارد و کیفیت زندگی را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگرچه اختلال دوقطبی در هر سنی ممکن است ظاهر شود اما بیشتر در نوجوانی و اوایل بیست سالگی بروز می‌کند. علائم اختلال دوقطبی از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و در گذر زمان نیز احتمال تغییر در علائم محتمل است

مانیا و هیپومانیا مانیا و هیپومانیا دو اپیزود متفاوت از هم اما با علائم مشابه هستند. شدت علائم مانیا بیشتر از هیپومانیا است و مشکلات بیشتری در شغل، مدرسه، فعالیت‌های اجتماعی و ارتباطات دوستانه پدید می‌آورد. علاوه بر این، در اپیزود مانیا احتمال بروز سایکوز یا روان پریشی وجود دارد که در این صورت فرد نیازمند مراقبت‌های ویژه است. در هر اپیزود احتمال بروز علائم زیر وجود دارد: شادی غیرعادی و بی‌قراری و سراسیمگی افزایش انرژی، فعالیت بدنی و تحریک‌پذیری حس سلامتی و اعتمادبه‌نفس کاذب کاهش نیاز به خواب پرحرفی پرش ذهنی حواس‌پرتی قدرت تصمیم‌گیری ضعیف

اپیزود افسردگی در اختلال دوقطبی در این اپیزودها علائمی بروز می‌کنند که باعث بروز مشکل در انجام کارهای روزانه مثل امور شغلی، تحصیلی و فعالیت‌های اجتماعی می‌شوند. هر اپیزود افسردگی از ۵ یا تعداد بیشتری از علائم زیر تشکیل شده است: خلق افسرده مثل احساس غم، پوچی، ناامیدی و ترس (در کودکان و نوجوانان خلق افسرده به حالت زودرنجی بروز می‌کند) عدم علاقه و اشتیاق به انجام امور روزانه افزایش یا کاهش وزن فراوان بی‌ارتباط با رژیم غذایی کاهش یا افزایش اشتها (در کودکان عدم وزن‌گیری مناسب می‌تواند یکی از نشانه‌های افسردگی باشد). بی‌خوابی و یا خوابیدن زیاد بی‌قراری و یا حرکات کند و آهسته خستگی مفرط و از دست دادن انرژی احساس گناه و بی‌ارزشی کاهش توانایی تمرکز و تفکر

سایر ویژگی‌های اختلال دوقطبی در اختلال دوقطبی نوع ۱ و ۲ ممکن است علائم دیگری مثل اضطراب، مالیخولیا و سایکوز نیز دیده شود. در زنان مبتلا به دوقطبی احتمال بروز علائم در زمان بارداری وجود دارد. احتمال تغییر علائم در فصول مختلف سال نیز دور از انتظار نیست.

علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان تشخیص علائم این بیماری در کودکان و نوجوانان تا حدودی دشوارتر از بزرگ‌سالان است چراکه این علائم با افت‌وخیزهای طبیعی دوران کودکی، عوارض ناشی از استرس و تروما و یا با علائم ناشی از سایر اختلالات ذهنی هم‌پوشانی دارند. اپیزودهای افسردگی، مانیا و هیپومانیا در کودکان و نوجوانان اگرچه مشخص و قابل‌تشخیص است اما الگوی پدیدار شدن آن‌ها با اپیزودهای بزرگ‌سالان متفاوت است و خلق‌وخو نیز در طی هر اپیزود به‌سرعت تغییر می‌کند. در برخی کودکان در بین دو اپیزود تغییرات خلقی رخ نمی‌دهد. یکی از بارزترین علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان تغییرات شدید خلق‌وخو است به‌طوری‌که با ویژگی‌های معمول رفتاری آن‌ها همخوانی ندارد.

علت ابتلا به اختلال دوقطبی چیست؟ علت دقیق ابتلا به این بیماری تاکنون مشخص نشده است اما محققان بر این باورند که عوامل زیر در شکل گرفتن چنین اختلالی نقش دارند: تفاوت‌های بیولوژیکی: افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دارای تفاوت‌هایی در شیمی و ساختار مغز در مقایسه با سایرین هستند ژنتیک: افرادی که در اعضای خانواده خود، والدین و یا خواهر و برادر مبتلا به اختلال دوقطبی دارند بیشتر در معرض ابتلا هستند

فاکتورهای خطر ابتلا به اختلال دوقطبی چیست؟ مهم‌ترین عواملی که احتمال بروز این اختلال را افزایش می‌دهند به صورت زیر است: سابقه خانوادگی ابتلا به اختلال دوقطبی سپری کردن دوره بسیار پراسترس مثل تروما و یا مرگ عزیزان

بیماری‌های همراه با اختلال دوقطبی ممکن است افرادی که به این بیماری دچار هستند همزمان به عارضه دیگری مرتبط با اختلال دوقطبی نیز دچار باشند. بعضی از این اختلالات همزمان شدت اختلال دوقطبی را تشدید کرده و تعدادی نیز روند درمان را با مشکل مواجه می‌کنند. مثال‌هایی از سایر اختلالات مرتبط با اختلال دوقطبی عبارت‌اند از: اختلالات اضطرابی اختلالات تغذیه‌ای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی گرایش به الکل و مواد مخدر مشکلات سلامتی مثل بیماری‌های قلبی، اختلالات تیروئیدی، سردرد و چاقی

چگونه می‌توان از ابتلا به اختلال دوقطبی پیشگیری کرد؟ راه قطعی و تضمین‌شده برای ابتلا به این بیماری وجود ندارد. باوجوداین با تشخیص و درمان زودهنگام می‌توان از ایجاد و یا پیشروی علائم جلوگیری کرد. اگر معاینات پزشکی حاکی از ابتلای شما به اختلال دوقطبی است رعایت بعضی نکات از تبدیل علائم کوچک به اپیزودهای مانیا و افسردگی پیشگیری می‌کند.

توجه به علائم هشداردهنده با تشخیص دادن اولیه و زودهنگام علائم می‌توان از پیشروی آن‌ها جلوگیری کرد. با دقت در علائم بیماری احتمال دارد الگوهای تکرارشونده و همچنین محرک‌های بیماری را شناسایی کنید. درصورتی‌که بروز علائم اولیه دلالت بر ورود شما به اپیزودهای مانیا یا افسردگی است به پزشک خود اطلاع دهید.