تاریخچه خواستگاری...در ایران

یکی از حقوق هر انسانی، انتخاب همسر و تشکیل خانواده است، و هر مرد و زنی می‌توانند با توجه به شرایط فکری، فرهنگی و دینی خود ازدواج کنند. طبق ماده شانزدهم اعلامیه جهانی حقوق بشر حق ازدواج انسان‌ها به رسمیت شناخته شده است. بر اساس آمارها، نرخ ازدواج در ایران به تناسب جمعیت کشور افزایش پیدا نکرده است.[۲] به واسطه تعداد زیاد دهه شصتی‌ها که در دهه نود، جوانانی در سن ازدواج بودند، تجرد قطعی در ایران رو به فزونی گذاشت.

قرن‌ها بعد و در دوره ساسانیان، نوع اصلی ازدواج ایرانی «زنیِ پادِخشای» خوانده می‌شد، که در واقع انتقال قیمومیت دختر از پدر به شوهر بود. همچنین گونه‌ای از ازدواج موقت برای زنان وجود داشت که «چَگَر» نامیده می‌شد و آن هنگامی بود که شوهر توانایی فرزندآوری نداشت و زن خود را به عنوان همسر موقت به یکی از نزدیکان می‌داد تا فرزند آورد. این واژه را به صورت «چَکَر» هم نوشته‌اند.در این گونه از ازدواج، رضایت زن شرط نبوده و فرزندان حاصل به شوهر اول می‌رسیده‌اند.

نوع دیگری از ازدواج‌های ساسانی که باعث بحث و جدل‌های زیادی میان امروزیان شده، خویدوده بود، که همان ازدواج با محارم است.خویدوده (پارسی میانه: خوئیتوک دس) و نگارش اوستایی آن «خوئیتودات» (xᵛaētuuadaθa) مفهومی در دین زرتشتی برای اشاره به گونه‌ای از ازدواج پسندیده خوب است که به ازدواج مردان با خانواده خود مانند مادر و دختر خود اشاره دارد که در متون اوستایی در دوران ساسانی به آن اشاره شده است.

ازدواج در ایران دارای رسوم و قواعدی است که برخی از آن‌ها منحصر به فرهنگ ایرانی است. این رسوم در طول تاریخ به دفعات تغییر کرده‌اند و در میان اقوام، ادیان و مذاهب، و حتی طبقات اجتماعی گوناگون به فراخور متفاوت هستند.

ازدواج سنتی ایرانی فرایندی است که دارای مراحل مختلفی است. این مراحل در برخی از نقاط ایران از ابتدا اندکی تفاوت داشته و در برخی از نقاط دیگر، به تدریج تغییراتی در آن راه یافته است. ولی آنچه در مراحل ازدواج سنتی ایرانی تقریباً در اکثر نقاط کشور (به خصوص شهر تهران) مرسوم و معمول بوده، به طور رسمی شامل این مراحل است: .

دوستی با جنس مخالف خواستگاری بله‌بران (بله‌برون) شیرینی‌خوران نامزدی عقد نکاح سفره عقد جهازبران حنابندان عروسی زفاف پاتختی مادرزن سلام: از رسوم ازدواج که در آن، صبح بعد از شب ازدواج یا چند روز بعد، داماد و عروس به منزل مادرزن می‌روند، و با او ملاقات می‌کنند. در این ملاقات، داماد با دادن هدیه (تکه کوچکی طلا یا هر چیز که در توان داماد است) از مادرزن خود به خاطر عقد دخترش تشکر می‌کند

در این میان، در گذشته نیز رسومی وجود داشته که از میان رفته‌اند (مانند نشان دادن عروس به قابله، پیش از عقد) و رسومی نیز وجود دارند که هنوز پابرجا هستند، ولی به شکل سنتی قدیم اجرا نمی‌شوند (مانند خرید عروسی).[۵] در مقابل ازدواج‌های سنتی، ازدواج‌های مدرن قرار دارند که کمتر تابع رسوم بوده و فقط به جنبه کارکردی ازدواج (عقد نکاح) و آغاز زندگی مشترک می‌پردازند. از سوی دیگر نقش خانواده در آشنایی زوجین، متغیر دیگری است که نوع ازدواج را (سنتی یا مدرن) تعیین می‌کند. در ازدواج‌های سنتی غالباً خانواده طرفین نقش تعیین‌کننده‌تری داشته و حتی در برخی از ازدواج‌های سنتی تا چند سال پیش، زوجین حق دیدن یا صحبت با یک‌دیگر را نداشته‌اند. (به عنوان نمونه ازدواج روح‌الله خمینی و خدیجه ثقفی از این نوع بود.)

در مقابل ازدواج‌های سنتی، ازدواج‌های مدرن قرار دارند که کمتر تابع رسوم بوده و فقط به جنبه کارکردی ازدواج (عقد نکاح) و آغاز زندگی مشترک می‌پردازند. از سوی دیگر نقش خانواده در آشنایی زوجین، متغیر دیگری است که نوع ازدواج را (سنتی یا مدرن) تعیین می‌کند.[۶] در ازدواج‌های سنتی غالباً خانواده طرفین نقش تعیین‌کننده‌تری داشته و حتی در برخی از ازدواج‌های سنتی تا چند سال پیش، زوجین حق دیدن یا صحبت با یک‌دیگر را نداشته‌اند. (به عنوان نمونه ازدواج روح‌الله خمینی و خدیجه ثقفی از این نوع بود.)[۷] در حالی که در ازدواج‌های مدرن، شناخت پیش از ازدواج توسط خود زوجین صورت می‌گیرد و خانواده طرفین نقش زیادی در آن ندارند. بدیهی است که در این میان، چه از نظر رسوم ازدواج و چه از نظر شناخت و آگاهی، انواع بینابینی زیادی وجود دارد.[۶] از دیگر تفاوت‌های ازدواج سنتی و مدرن، تفاوت سنی زوجین است. در ازدواج سنتی معمولا زوج (داماد) چندین سال از زوجه (عروس) مسن‌تر است. در حالی که در ازدواج‌های مدرن، زوجین اختلاف سنی معناداری نداشته و در مواردی نسبت معکوس برقرار است.

در مقابل ازدواج‌های سنتی، ازدواج‌های مدرن قرار دارند که کمتر تابع رسوم بوده و فقط به جنبه کارکردی ازدواج (عقد نکاح) و آغاز زندگی مشترک می‌پردازند. از سوی دیگر نقش خانواده در آشنایی زوجین، متغیر دیگری است که نوع ازدواج را (سنتی یا مدرن) تعیین می‌کند.[۶] در ازدواج‌های سنتی غالباً خانواده طرفین نقش تعیین‌کننده‌تری داشته و حتی در برخی از ازدواج‌های سنتی تا چند سال پیش، زوجین حق دیدن یا صحبت با یک‌دیگر را نداشته‌اند. (به عنوان نمونه ازدواج روح‌الله خمینی و خدیجه ثقفی از این نوع بود.)[۷] در حالی که در ازدواج‌های مدرن، شناخت پیش از ازدواج توسط خود زوجین صورت می‌گیرد و خانواده طرفین نقش زیادی در آن ندارند. بدیهی است که در این میان، چه از نظر رسوم ازدواج و چه از نظر شناخت و آگاهی، انواع بینابینی زیادی وجود دارد.[۶] از دیگر تفاوت‌های ازدواج سنتی و مدرن، تفاوت سنی زوجین است. در ازدواج سنتی معمولا زوج (داماد) چندین سال از زوجه (عروس) مسن‌تر است. در حالی که در ازدواج‌های مدرن، زوجین اختلاف سنی معناداری نداشته و در مواردی نسبت معکوس برقرار است.