اسطوره بی‌تکرار موسیقی

استاد ابوالحسن صبا ۱۲۲ سال پیش در چنین روزی متولد شد؛ هنرمندی که در طول دوران زندگی‌اش بر تکامل موسیقی ایرانی تاثیر زیادی گذاشت تا آنجا که برخی کارشناسان از او به عنوان نیمای موسیقی یاد می‌کنند. او نخستین هنرمندی بود که با ردیف‌های موسیقی ایرانی به صورت خلاق برخورد کرد و به پژوهش در این زمینه اصرار داشت. نهادینه کردن ویولن به منزله ساز ایرانی، ابتکار و جریان‌سازی و آموزش آکادمیک از جمله اقدامات صبا بود که موجب تحول در موسیقی ایرانی شده است، تا جایی که می‌توان عصر او را دوران طلایی موسیقی ایرانی دانست.

کارشناسان و پژوهشگران، صبا را مجتهدی تمام‌عیار در عالم موسیقی می‌دانند و اعتقاد دارند امثال این هنرمند در قرن اخیر از انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کند. او در تربیتِ نسل‌های موسیقی ایران، پس از خودش، تاثیر زیادی داشته است. فرامرز پایور، حسین تهرانی، حسن کسایی، داریوش صفوت، فرامرز پایور، غلامحسین بنان، علی تجویدی، همایون خرم، اسدالله ملک، رحمت‌الله بدیعی، ساسان سپنتا، ابراهیم قنبری مهر، اسماعیل چشم‌آذر، مهدی خالدی، مهدی مفتاح، حبیب‌الله بدیعی، بابک رادمنش، حسین خواجه‌امیری (ایرج)، اکبر گلپایگانی(گلپا)، پرویز یاحقی و فرهاد فخرالدینی از شاگردانِ مشهور ابوالحسن صبا هستند.

ابوالحسن صبا در سال ۱۲۸۱ در تهران به دنیا آمد. پدرش، کمال‌السلطنه، پزشک، ادیب و دوست‌دار موسیقی بود. او سه‌تار می‌نواخت و اولین استاد پسرش بود. صبا نزد میرزا عبدالله فراهانی، درویش خان و علی‌نقی وزیری تار و سه‌تار، نزد حسین هنگ‌آفرین ویولن، نزد حسین اسماعیل‌زاده کمانچه، نزد علی‌اکبرخان شاهی سنتور، نزد اکبرخان نی و نزد حاجی‌خان تنبک آموخته است. او در جوانی به مدرسه کمال‌الملک رفت و نقاشی فراگرفت. همچنین در رشته‌هایی مانند سوهان‌کاری، نجاری، ریخته‌گری، معرق‌کاری و خاتم‌کاری مهارت کسب کرد که بعدها در ساختن آلات موسیقی به کار بست.ابوالحسن صبا در سال ۱۳۰۲ در مدرسه عالی موسیقی که علینقی وزیری بنیان گذاشته بود، مشغول به تحصیل شد. صبا در ۲۲سالگی دانشجوی ممتاز و تک‌نواز برنامه‌های مدرسه عالی موسیقی شد و مورد احترام و تشویق استادان و دوستانش قرار گرفت. نخستین اثر ضبط‌‌شده‌ صبا قطعه‌ «زرد ملیجه» بود که سال ۱۳۰۶ با ویولن اجرا کرد.شهرام ناظری درباره  تاثیر صبا در موسیقی ایرانی گفته است: «صبا خیلی فراتر از یک مکتب است. چون صبا در بین موسیقی‎دانان ایرانی یک خورشید است. استاد صبا نگاهی بسیار وسیع به موسیقی داشت. بودند استادانی که فقط در زمینه ساز خود استاد بودند یا در زمینه آهنگسازی مکتبی را ایجاد کردند ولی بحث صبا بحث یک مکتب نیست. بحث چندین مکتب است.  بحث از دایره‎المعارفی است که مجموعه‎ای است از فرهنگ ایران‌زمین. چه از موسیقی سنتی بگیریم، چه از موسیقی مقامی و در حقیقت موسیقی قومیت‎ها. ما کمتر داشتیم کسی را که بتواند در چندین رشته به درجه‌ای خیلی ممتاز برسد و بتواند در حقیقت این فرهنگ را اشاعه بدهد.  صبا در حقیقت یک لشکر از موسیقی را گرد هم آورد و آماده کرد برای ایران‌زمین. بنده این سعادت را نداشتم که از شاگردان مستقیم ایشان باشم ولی از وقتی چشم باز کردم و موسیقی    را نگاه کردم صبا بوده، گویا استادالاساتید همه است.»  

ابوالحسن صبا ۴۰ سال فعالیت هنری داشت. در تمام رشته‌های موسیقی ایران و حتی سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت، زبان انگلیسی می‌دانست و دانشنامه‌ای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود. مکتب نوین موسیقی ایرانی که از درویش خان آغاز شده بود با صبا به اوج رسید و شاگردان صبا نیز پیرو راه او شدند. از صبا صفحات بسیاری حاوی تک‌نوازی‌ها و هم‌نوازی‌های او منتشر شده‌ است که مهارت فوق‌العاده او را در نواختن ویولن نشان می‌دهد. همچنین نوارهای خصوصی بسیاری پر کرده که مرجع هنرجویان و گویای تسلط فوق‌العاده او در نواختن سه‌تار است. ابوالحسن صبا ۲۹ آذر ۱۳۳۶ به علت نارسایی قلبی در‌حالی‌که فقط ۵۵ سال داشت فوت کرد و در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. بعد از مرگ، بر طبق وصیت او، خانه‌اش در ۲۹ آبان ۱۳۵۳، از سوی دانشکده هنرهای زیبا به موزه تبدیل شد.