جانداران خونگرم و خون سرد

جانداران خون سرد عنوان جانور خونسرد به جانوری گفته می‌شود که میزان دمای بدنش با توجه به دمای محیط اطراف به‌طور مداوم تغییر می‌کند. هنگامی که دمای هوا گرم است، در تابستان و همچنین در طول روز دمای بدن جانوران خونسرد بالا می‌رود و انرژی لازم برای فعالیت را بدست می‌آورند. در هنگام شب و همچنین در طول فصل زمستان نیز با توجه به سردی هوا، دمای بدن این جانوران نیز کاهش می‌یابد. میزان فعالیت یک جانور خونسرد به درجه حرارت محیط اطراف وی بستگی دارد؛ مثلاً خزندگان قبل از اینکه دست به شکار شوند برای اینکه بتوانند چابک‌تر عمل کنند باید به نحوی درجه حرارت بدن خود را بالا ببرند.

جانوران خونسرد برای فرار از چنگال شکارچیان یا حتی برای جفت‌یابی یا تولید مثل نیز به هوای گرم نیاز دارند. مشکلی که هوای گرم برای پستانداران به ویژه آن دسته از پستانداران که از کرم‌ها و انواع بی‌مهرگان تغذیه می‌کنند، به وجود می‌آورد این است که کرم و جانوران بی‌مهره اغلب در آب و هوای مرطوب فعال می‌شوند؛ بنابراین این دسته از جانوران در فصل گرم و خشک تابستان با کمبود طعمه مواجه می‌شوند. خونسرد بودن مزایای خاص خودش را دارد. جانوران خونسرد برای ادامهٔ زندگی در مقایسه با جانوران خونگرم به انرژی بسیار کمتری نیاز دارند. پستانداران و پرندگان در مقایسه با جانوران خونسرد هم‌وزن خود به انرژی و در نتیجه به خوراک بیشتری احتیاج دارند. خونسردان با کاهش دما به خواب رفته یا بی‌هوش می‌شوند، همچنین با افزایش بیش از حد دما نیز می‌میرند.

جانوران ریز اغلب خونسرد هستند. پستانداران کوچک برای تأمین انرژی لازم برای جبران گرمایی که از سطح پوست خود از دست می‌دهند باید مدام در حال خوردن باشند و باید غذای خود را نیز از میان غذاهای پرانرژی نظیر میوه‌ها، دانه‌های خوراکی، حشرات و پستانداران کوچک انتخاب کنند. به همین دلیل خزندگانی که خونسرد هستند و به غذای کمتری احتیاج دارند در محیط‌هایی مثل بیابان‌هایی بی‌آب و علف که غذا کمیاب است بیشتر یافت می‌شوند. دستگاه ایمنی در بدن خزندگان و دیگر جانوران خونسرد به علت تغییرات مداوم دمای بدن آن‌ها بسیار ضعیف است. در شرایط آب و هوایی گرم که دمای بدن این جانوران بالا و بدن آن‌ها محیط مناسبی برای رشد عفونت‌هاست، این دسته از جانوران بسیار آسیب‌پذیر خواهند بود. البته سازوکار دفاعی جانوران خونسرد برای دفاع در مقابل عفونت‌ها پایین آوردن حرارت در حدی است که امکان فعالیت برای عوامل عفونت‌زا وجود نداشته باشد.

جانور خونگرم (به انگلیسی: Warm-blooded، Endotherm) گفته می‌شود که میزان دمای بدنش بدون توجه به دمای محیط اطراف به‌طور مداوم ثابت است مانند پستانداران. هنگامی که دمای هوا در تابستان گرم است و همچنین در طول روز یا شب و زمستان دمای بدن جانوران خونگرم ثابت است و این جانوران با مصرف انرژی دمای خود را ثابت نگه می‌دارند. پرندگان و پستانداران خونگرم هستن

معمولاً دمای ثابت به فعالیت مداوم آنزیمها و جاندار می‌انجامد. جانوران خون‌گرم می‌توانند در محیط‌های سردی که موجودات خونسرد را به حالت کاملاً غیرفعال درمی‌آورد، فعال بمانند، به دنبال غذا بگردند و از خود دفاع کنند. از همین رو جانوران خونگرم می‌توانند خود را تقریباً با هر شرایط آب و هوایی بر روی زمین سازگار کنند. درحالی‌که نقطه مقابل آن جانور خون‌سرد است، میزان فعالیت یک جانور خونسرد به درجه حرارت محیط اطراف وی بستگی دارد.

این دسته‌بندی امروزه در آرایه‌شناسی استفاده نمی‌شود. در نظر گرفتن گروهی به نام جانوران خونگرم شامل تنها پستانداران و پرندگان می‌شود (قرمز / نارنجی در شکل). به این دسته، گروه چندنیا (polyphyletic) گفته می‌شود زیرا اعضای آن اخیراً نیای مشترک نداشته‌اند.

تفاوت در بهترین و روشن‌ترین حالت، کتاب‌های درسی و علمی به ما می‌گویند پستانداران و پرندگان خونگرم هستند ولی خزندگان، دوزیستان، ماهی‌ها و بقیه جانوران خونسردند. مفهوم خونگرم هم طبق این منابع، به ثابت‌ماندن دمای بدن و توانایی گرم‌کردن بدن باز می‌گردد. جانوران خونسرد، در نقطه مقابل، نه می‌توانند دمای خود را ثابت نگه‌دارند، نه توانایی گرم‌کردن بدن خود را دارند. اما طبیعت هرگز به این سادگی کار نمی‌کند که بتوان شرح آن را در بندی مختصر آورد. درحقیقت سوال‌های زیادی درباره خونگرمی یا خونسردی بسیاری از جانوران وجود دارد.